Thuiswerken als vrouw: een vloek of een zegen?
In het licht van Internationale Vrouwendag: hoe zit het met de gelijkwaardigheid van de telewerkende vrouw? ‘De maatschappij draagt de vruchten van haar fertiliteit, maar zij betaalt er nog te vaak een prijs voor.’
‘Vrouwen maken van thuiswerk gebruik om werk en gezin te combineren, terwijl mannen het gebruiken om met ontspanning te combineren’
Sinds corona is het niet meer weg te denken: telewerk. Haast iedereen klapt regelmatig thuis de laptop open, tenzij natuurlijk in beroepen waar dat niet mogelijk is; haar kappen of patiënten onderzoeken kun je moeilijk via het scherm. Universiteiten deden verschillende onderzoeken, waardoor we ook een duidelijk beeld hebben van het fenomeen. We weten bijvoorbeeld dat vóór de pandemie, in 2019, minder dan 2 Belgen op 10 regelmatig van thuis uit werkten, waar dat in 2021 het dubbele was (38 procent). Vandaag werkt 1 Belg op 3 minstens een dag per week van thuis uit. We weten ook wie de thuiswerkers zijn: evenveel mannen als vrouwen, en vooral hogeropgeleiden. Vroeger waren het meer mannen, omdat thuiswerk vooral was ingeburgerd in sectoren zoals IT, een overwegend mannelijke sector. De pandemie bracht meer evenwicht. Dat het vooral hogergeschoolden zijn, heeft te maken met de jobinhoud: thuiswerk impliceert dat je vanop afstand met ICT werkt, en dat je job daar dus ergens aan gelinkt is. Fabriekswerk bijvoorbeeld, moet je ter plaatse doen. Ook waarom mensen voor thuiswerk kiezen, is onderzocht. Mannen en vrouwen geven er dezelfde redenen voor: minder reistijd, meer autonomie en efficiënter kunnen werken. Klinkt allemaal goed, maar de onderzoeken brengen ook nadelen aan het licht. Er is het gemis van sociale contacten, maar rekruteringsspecialist Robert Half toonde ook aan dat wie thuiswerkt mogelijk carrièrekansen mist: 7 op de 10 werkgevers zou veeleer geneigd zijn om promotie te geven aan werknemers die fysiek aanwezig zijn op kantoor dan aan collega’s die thuiswerken.
Heel veel informatie dus, maar toch hadden wij nog enkele vragen. Hoe zit dat nu precies met die gemiste promotiekansen? En met de combinatie van telewerk en huishoudelijke taken? Klopt het dat die zwaarder is voor vrouwen? En dat mannen daardoor productiever zijn? En moeten we binnenkort allemaal terug naar kantoor, zoals bij het Amerikaanse Amazon? We bundelden onze vragen in vijf stellingen en legden die voor aan een panel van experts. Hun antwoorden zijn zowel verhelderend als geruststellend.
Het expertenpanel
• Marijke Verbruggen is hoogleraar human resource management (HRM) aan de KU Leuven. Als hoofd van de afdeling Work and Organisation Studies doet ze o.a. onderzoek naar werkgerelateerd welzijn, met thema’s zoals telewerk en gender.
• Stijn Baert is professor arbeidseconomie aan de UGent en een vaste gast in De Afspraak en De Tafel van Gert.
• Elke Geraerts is doctor in de psychologie en oprichter van consultancybedrijf Better Minds at Work. Ze schreef verschillende boeken, waaronder recent Focus is het nieuwe goud.
1. Thuiswerk is zwaarder voor vrouwen dan voor mannen.
Het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) zegt dat thuiswerk zwaarder is voor vrouwen wegens de ‘dubbele last van onbetaalde zorg en betaald werk’. De genderdimensie van werken op afstand moet aangepakt worden, vinden zij.
Stijn Baert: “Je ziet dit fenomeen ook in studies die het aantal uren werk per week door mannen en vrouwen meten. Vrouwen scoren gemiddeld een pak hoger, net doordat zij thuis het leeuwendeel van het huishoudelijke werk opnemen. Dat hangt vaak samen met de zorg voor kinderen, die vrouwen stoemelings in de schoot geworpen krijgen als er kinderen komen. Onze verlofsystemen zwengelen wat dat betreft te weinig de discussie binnen het gezin aan. Waarom zouden we een deel van de weken moederschapsrust niet overdraagbaar kunnen maken aan de vader, zodat de ouders minstens moeten discussiëren over wie hoelang thuisblijft en zich over de eerste zorgtaken ontfermt, naar Scandinavisch model?”
Marijke Verbruggen: “Mee eens. En toch zie ik hier ook een opportuniteit. De huishoudelijke taken in een gezin liggen nog steeds hoofdzakelijk bij de vrouw, en dat wordt inderdaad doorgetrokken tijdens telewerkdagen. We hebben in een onderzoek vastgesteld dat zij hun werk vaker onderbreken dan mannen om een huishoudelijke taak te doen. Maar: tijdens corona hebben we gemerkt dat mannen op hun thuiswerkdagen meer taken begonnen op te nemen. Daar zit dus een kans in: in mijn aanvoelen gaat thuiswerk bijdragen aan meer gendergelijkheid in het huishouden.”
2. Vrouwen die thuiswerken zijn productiever dan mannen.
Volgens een onderzoek van mobiliteitsplatform Toogethr zijn vrouwen die thuiswerken productiever dan mannen die thuiswerken.
Stijn Baert: “Het doctoraal onderzoek van UGent @ Work-collega Eline Moens ligt in dezelfde lijn: vrouwen rapporteren zich beter te kunnen concentreren en efficiënter te zijn dan mannen wanneer ze meer kunnen thuiswerken. Wat je vaak ziet terugkeren in onderzoek is dat vrouwen van flexibele werkregelingen gebruikmaken om werk en gezin te combineren, terwijl mannen het gebruiken om werk en ontspanning te combineren. Mogelijk voelen sommige mannen zich dus meer verleid thuis om het werk te onderbreken voor een hobby, weliswaar met op het eind van de dag een minder goed gevoel over hun efficiëntie en concentratie”
Marijke Verbruggen: “Anderzijds: als je mensen vraagt om de vergelijking te maken tussen thuiswerk of het werken op kantoor, dan geven vrouwen vaker aan dat ze zich thuis minder competent voelen dan mannen. Mogelijk komt dat omdat ze hun werk vaker onderbreken voor huishoudelijke taken. Tegelijk zien we dat vrouwen op kantoordagen meer tijd spenderen aan sociale contacten dan mannen. Het is dus dubbel. Ik denk dat we meer onderzoek nodig hebben om juiste conclusies te trekken.”
3. De ‘work-life balance’ vinden we belangrijker dan ambitie.
7 op de 10 werkgevers is geneigd om promotie te geven aan werknemers die fysiek aanwezig zijn, volgens onderzoek van rekruteringsspecialist Robert Half. Uit hetzelfde onderzoek: één werknemer op vier zou thuiswerk verkiezen boven een promotie, en meer dan één op tien zou van job veranderen als thuiswerk niet meer mogelijk was. Is de work-life balance belangrijker geworden dan ambitie?
Elke Geraerts: “Bij de jongere generaties is dat zeker het geval. Zij linken hun identiteit minder aan hun job dan de oudere generaties.”
Stijn Baert: “In het algemeen denk ik niet dat het ene belangrijker is dan het andere, wel dat ze meer in evenwicht zijn gekomen. Uit onderzoek van UGent @ Work blijkt dat de gemiddelde Vlaamse werknemer een dag extra telewerk even sterk waardeert als een loonstijging met 5 procent. Het is ons dus zeker wat geld waard, maar het is niet zo dat ons loon en promoveren ons niet meer zou interesseren.”
Marijke Verbruggen: “We zien hier trouwens geen onderscheid tussen mannen en vrouwen: vrouwen hechten evenveel belang aan telewerk als mannen. Wat betreft de loopbaankansen biedt onderzoek van de KU Leuven enige nuance: loopbaankansen blijken óók te maken te hebben met het functieniveau. Hoe hoger de functie, hoe meer kans op promotie. We deden een onderzoek voor corona en stelden een klein verschil vast in het nadeel van vrouwen, maar dat had te maken met het feit dat hogere functies nog steeds vooral door mannen worden ingevuld. Dat thuiswerk een invloed had, daar zagen we geen evidentie voor.”
4. Straks gaan we met z’n allen terug voltijds naar kantoor.
Sinds januari van dit jaar moeten alle werknemers van het Amerikaanse Amazon opnieuw voltijds naar kantoor, net als voor de pandemie. Zal België volgen?
Marijke Verbruggen: “Ook bij ons willen wel wat bedrijven het thuiswerk terugdraaien. Omwille van de productiviteit, maar ook omdat ze merken dat de binding afneemt. Veel socialisatie gebeurt face to face in de kleine, toevallige ontmoetingen aan de koffiemachine of bij de waterkoeler, en die komen natuurlijk minder voor als de werknemers gespreid thuiswerken. Toch zie ik het hier niet zo’n vaart lopen. Telewerk voelt als een verworven recht. Vooral jonge mensen gaan ervan uit dat ze bepaalde taken van thuis uit kunnen doen, en zij vinden bedrijven waar dat niet kan een stuk minder aantrekkelijk. Dat willen firma’s, die in veel gevallen hun vacatures niet ingevuld krijgen, natuurlijk vermijden.”
‘Thuiswerken om het huishouden te faciliteren zorgt voor meer werkdruk en stress en gaat alleen maar meer burn-outs veroorzaken’ Elke Geraerts, doctor in de psychologie
Stijn Baert: “We zullen altijd meer blijven telewerken dan voor corona, maar het zal wel anders moeten. Nu neigen we sterk naar een ‘dido’-economie, of: de dinsdag-donderdageconomie. Dat wil zeggen: mensen die vanachter hun bureau kunnen werken, komen vaak enkel op dinsdag of donderdag nog naar kantoor. Maandag kleeft lekker aan het weekend, op woensdag zijn de kinderen een halve dag thuis en op vrijdag is er een zachte landing in het nieuwe weekend. Het voordeel van deze manier van werken is dat je al je mensen minstens op sommige dagen samen hebt. Een belangrijk nadeel zijn de vele files die men vaststelt op dinsdagen en donderdagen, net als het ‘kantoorgekakel’ dan en de brains op de werkvloer die gemist worden op andere dagen. Mijn idee is: we hebben het evenwicht in telewerk nog niet bereikt. Telewerk wordt door vele werknemers geoptimaliseerd vanuit een balans met hun privéleven. Maar de win-win voor het bedrijf en het team wordt te weinig meegenomen.”
Elke Geraerts: “Ik denk dat we meer naar activiteitsgebaseerd werk moeten evolueren: welke activiteiten doe ik waar? Voor de pandemie was thuiswerk vooral geassocieerd met focus, tijdens de pandemie raakte het gelinkt aan veel interferentie, denk aan de kinderen die we moesten verzorgen. En het punt is: na de pandemie is er geen reset gemaakt. Ik had de afgelopen week verschillende videovergaderingen waar ineens kleine hoofdjes boven de tafel uitkwamen, of waar mensen zich verontschuldigden voor het lawaai op de achtergrond: ‘Ik moest thuiswerken, want mijn nieuwe keuken wordt geïnstalleerd’. Dat is niet thuiswerken om te focussen en getting things done, dat is thuiswerken om het huishouden te faciliteren. Die interferentie zorgt voor meer werkdruk en stress en gaat alleen maar meer burn-outs veroorzaken. Medewerkers en bedrijven moeten de moed hebben om die verouderde thuiswerkgewoontes aan banden te leggen en ruimte creëren om nieuwe gewoontes te installeren. Enkel dan zal het duurzaam zijn.”
Telewerk is een kans om genderongelijkheid terug te dringen.
Volgens een artikel in het Britse magazine The Economist evolueren we naar een maatschappij waarin de mannen thuiswerken en de vrouwen naar kantoor gaan. De reden: vrouwen kiezen vaker voor onderwijs, geneeskunde of rechten, en dat zijn jobs die een verplaatsing vereisen.
Marijke Verbruggen: “Het klopt dat thuiswerk samenhangt met sectoren, maar ik zie er geen evidentie voor dat we zouden evolueren naar een maatschappij waarin vooral mannen thuiswerken. Er zijn sectoren waarin overwegend mannen werken, zoals de bouwsector, waar thuiswerk moeilijker is. En in veel kennisjobs, waar thuiswerk goed implementeerbaar is, zien we evenveel mannen als vrouwen.”
Stijn Baert: “Ik denk dat de opdeling die The Economist maakt weinig bijdetijds is. Jazeker, er zijn nog typisch mannelijke en typisch vrouwelijke jobs, en hier en daar zal er vast een koppeling mogelijk zijn met telewerk, maar dat is allemaal een stuk minder uitgesproken dan vroeger. Het is net het kerninzicht van de vorige Nobelprijswinnaar in de economie, Claudia Goldin, dat de verschillen tussen mannen en vrouwen in hun carrière nog amper iets te maken hebben met verschillende jobs, maar des te meer met hun ongelijke zorgtaken thuis. Laat het ons dáár meer over hebben: de hele maatschappij draagt de vruchten van de fertiliteit van vrouwen, maar zij betalen er nog steeds te vaak een prijs voor, ook in de combinatie die ze moeten maken op telewerkdagen.”
Meer weten? Beluister de podcast De gelukkige thuiswerker of lees het boek Focus is het nieuwe goud. Efficiënt werken en stressvrij leven in een wereld vol afleiding van Elke Geraerts.
Meer lezen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier