Pracht, praal en palazzi: de Venetiaanse paleizen van Van Noten en co.
Hij begon zijn carrière in Het Modepaleis, sinds kort is Dries Van Noten eigenaar van zijn eigen palazzo. Daarmee bekleedt de designer-op-rust een prestigieuze plek in de rijke geschiedenis van Venetiës Canal Grande.
Het Canal Grande in Venetië is pakweg vier kilometer lang en op beide oevers – riva destra en riva sinistra – rijgen zo’n honderd palazzi zich als parels aan een snoer aan elkaar. ‘Statig’ is niet het juiste woord, want sommige gevels ogen wat wankel, een tikje schots en scheef. Het water en de zon hebben hun werk gedaan en voor een verweerde schoonheid gezorgd. Toch is het effect overrompelend. De palazzi zijn de dramatische façade waarop het Venetiaanse verhaal wordt geprojecteerd. Het zijn stille getuigen, maar ook de hoofdrolspelers in de geschiedenis van deze wonderlijke stad. Bewaarders van geheimen, huizen vol glans en glorie, met ook wat webben en spinsels. Alberto Toso Fei – auteur, historicus en verteller – luistert met plezier naar hun gefluister. In zijn boek The Secrets of the Grand Canal verzamelde hij de vertelsels van de huizen langs het Grote Kanaal. ‘Elk huis zit vol personages’, schrijft hij. ‘Elk raam heeft de hele geschiedenis voorbij zien komen. Elke kamer heeft beroemdheden ontvangen. Elk palazzo kan iets vertellen. Het volstaat om te luisteren.’
‘Lord Byron, Titiaan, Peggy Guggenheim, prinsen, koningen en keizers leefden in deze palazzi’
Toso Fei is goed in luisteren. Hij behoort tot een van de oudste families glasblazers uit Burano – een van de 118 eilanden die samen Venetië vormen – en is gefascineerd door de geschiedenis van La Serenissima. ‘De meest gerenommeerde dichters, de rijkste handelaars, de felbegeerde courtisanes... Ze leefden in deze palazzi. De dichter Lord Byron en de schilder Titiaan, de actrice Eleonora Duse en de schrijver Gabriele d’Annunzio, kunstverzamelaar Peggy Guggenheim. Prinsen, koningen, keizers. Napoleon keek door een van de ramen naar een regatta. Ik zou een lijst van wel honderd namen kunnen maken die via onze palazzi zijn gepasseerd.’ Recentere palazzo-eigenaars als Johnny Depp maken weinig indruk in die opsomming, en zelfs aan het megahuwelijk van Jeff Bezos maakt Toso Fei weinig woorden vuil. ‘Zo is Venetië. Deze stad heeft altijd pracht en praal aangetrokken, is steeds goed geweest in het betoveren van rijke en beroemde mensen. Dat is vandaag niet anders.’
Geschiedenis en glorie
‘Modeontwerper Dries Van Noten koopt palazzo voor 36 miljoen euro’, dat was de kop die eind mei overal te lezen was. Pisani Moretta is een prestigieuze aankoop. De film The Tourist met Angelina Jolie en Johnny Depp werd er gedraaid. Het is een populaire locatie voor feesten en events. De his & her-parfums ‘Intimately Beckham’ van Victoria en David werden er gelanceerd. Jeff Bezos en Lauren Sánchez zouden het paleis op hun verlanglijstje hebben gezet als trouwlocatie. Het grootste gemaskerd bal – ‘Il Ballo del Doge’ – van het befaamde carnaval wordt er jaarlijks georganiseerd. Maar misschien de meest indrukwekkende anekdote: in 1980 werd er een galadiner voor de G7-top georganiseerd en aten onder andere Thatcher, Jimmy Carter en Giscard d’Estaing met het zilveren bestek, gemaakt van zilver van munten uit de oorspronkelijke Venetiaanse muntslagerij, dat ooit door de Bonapartes werd gebruikt. In Venetië ontsnap je niet aan het verleden. Het ligt er gewoon in de lades van elke kast.
Het Italiaanse dagblad Il Gazzettino signaleerde dat Sotheby’s eigenlijk 50 miljoen euro vroeg, en dat een zakenmagnaat uit Hongkong er 43 zou hebben geboden. De eigenaars – broer en zus Maurizio en Gerola Sammartini, rechtstreekse afstammelingen van de vrouwelijke tak van de Pisani’s, die het gebouw in 1968 erfden – zouden bezweken zijn voor het aanbod van Van Noten omdat zijn respect voor het huis en de Venetiaanse tradities zo overtuigend en oprecht was. Een persbericht omschreef Van Notens plannen als “een persoonlijk project dat wordt gevormd door een constante dialoog tussen kunstenaars en vaklieden, waarbij het gebouw zal dienen als plek voor exposities en presentaties van hedendaags werk”.
Dat respect voor een huis van cultuur en vakmanschap moet Maurizio Sammartini’s hart verwarmd hebben. In 2018 vertelde hij in een gesprek met de plaatselijke krant hoe moeilijk het was geworden om zijn erfenis te onderhouden. “Kijk naar de deuren. Een kern van sparrenhout met een notenhouten fineerlaag, stuk voor stuk met de hand gemaakt. Er is niemand meer die ze kan restaureren.” Hij wees naar de gordijnen, sommige verbleekt door de zon: “Zestig stuks van zes meter lang. Vroeger was er nog de wasserij van Sant’Aponal. Nu wassen we zelf, twee keer per jaar.” Hij draaide zich om: “Voor het zilverblad van de spiegels belde ik meneer Luciano, maar die heeft zijn zaak gesloten.” Over de groen gelakte deuren met bloemendecoraties in de muziekkamer: “De ambachtsman is er niet meer. Ik zou ze naar Firenze moeten sturen in verzegelde kisten.” En de lijsten? “Aan de rand zit een rij houten kraaltjes, één voor één uit de draaibank gekomen, doorboord en op een koord geregen. Ik heb nog een houtsnijder op Campo San Tomà, zolang die het volhoudt. Maar de vergulder is al gestopt.” Zo wandelde hij zijn drieduizend vierkante meter paleis door. Verliefd op zijn huis, vermoeid door het constante onderhoud. De journalist beschreef Maurizio’s positie: “Om het Venetië van vandaag te begrijpen, moet je ook kijken vanuit luxueuze paleizen zoals dit. Met de ogen van iemand die, hoe bevoorrecht ook, de verantwoordelijkheid voelt van eeuwen aan schoonheid en pracht. En die gebukt gaat onder de angst dat hij dat gewicht niet meer kan dragen, dat hij er alleen voor staat, zonder steun van de staat en zonder de oude kennis die ooit de trots van de stad was.”
Openluchtmuseum
Het is betoverend, dat ‘Renaissance Disneyland’, maar het is ook een val. Een sprookjesstad onder een stolp, statisch en stilstaand. “Wij leven tussen de palazzi”, zegt Lucia Pecoraro, journalist bij het digitale magazine Venezia da Vivere. “We koesteren dat verleden, maar willen niet in een museum wonen. Dus zijn we altijd opgetogen als iemand toekomstgericht, maar met respect voor het verleden te werk gaat. Al ligt dat niet voor de hand. Als eigenaar handel je op eigen kracht. Geen subsidies, geen hulp. Maar er is wel een erfgoedvereniging die erop toeziet dat je alles correct restaureert.”
“Ik kan me geen enkel groot huis voor de geest halen dat nog volledig in het bezit van de oorspronkelijke familie is”, zegt Toso Fei. “Sommige palazzi zijn musea geworden, andere hotels. Nog andere werden opgedeeld in kantoren of appartementen. Daar kun je triest om zijn, maar zo is het in de geschiedenis altijd gebeurd. Je moet de tijd zijn gang laten gaan en aanvaarden dat ‘nieuwe Venetianen’ de palazzi betrekken.”
De eigenaars zouden bezweken zijn voor Van Notens aanbod omdat zijn respect voor het huis zo oprecht was
“Echte Venetianen’ zijn zeldzaam. We lijken wel panda’s”, zegt Pecoraro. “Veri Veneziani kom je zelden nog in hun oorspronkelijke omgeving tegen en er zijn er almaar minder. Maar wij geloven dat je ook Venetiaan kunt worden. Als je de stad in je hart draagt, ontvangen wij je met open armen.”
Ze zijn er nog: de panda’s in hun paleis. De adellijke familie Arrivabene woont nu zo’n tweehonderd jaar in het Palazzo Papadopoli. Het grootste deel van het huis werd twaalf jaar geleden verkocht aan het Aman-hotel en de fotogenieke Arrivabene-clan nam de bovenste verdieping in. “Mijn kinderslaapkamer gaf uit op het Canal Grande”, zegt graaf Giberto in Town & Country. “Ik viel in slaap bij het gezang van de gondolieri. Ik ben er nog steeds, en zij zingen nog altijd dezelfde deuntjes. Het maakt dat ik me erg gelukkig voel, verwend.” “Venetië is uniek”, zegt zijn echtgenote, prinses Bianca di Savoia-Aosta wier familie oorspronkelijk uit Milaan komt. “Als je hier woont, besef je wat een voorrecht het is om je kinderen hier groot te brengen. Ze genieten een bijzondere vrijheid. Ze besturen boten in plaats van motorfietsen. Ze groeien op temidden van schoonheid en perfectie.”
Bewaarder en verzorger
Waarom is La Serenissima zo betoverend? Wat bezielt mensen om een erg duur ticketje te kopen voor een kajuit op een zinkend schip? “Venetië verandert nooit en slaagt er toch in zichzelf steeds weer heruit te vinden”, zegt Alberto Toso Fei. ‘Het is moeilijk leven in deze stad, maar toch maakt ze me nog elke dag blij.’
“Los van de magie van de stad is het misschien louter vraag en aanbod”, zegt Pecoraro. “De gebouwen die er nu staan, daar moeten we het mee doen. Er komen er geen bij. Mijn lagere school was vroeger een gevangenis. Mijn hogeschool was gevestigd in een oud klooster. Van de criminelen naar de nonnen. Typisch Venetië is dat.”
“De ruimte in Venetië was van bij het begin beperkt”, zegt kunsthistoricus en landschapsarchitect Ann Voets. “Dat zorgt voor een unieke stedelijke context. Elke vierkante meter werd benut. Mensen benutten hun huis optimaal, het worden stadspaleizen met luxueuze patio’s, mooie loggia’s en een houten uitkijkplek boven op het dak. Plekken waar je in een verdichte stad de lucht kon zien, groene ruimtes die de tuin moesten vervangen. Ook de benadering vanop het water is natuurlijk uniek. Geen lange oprijlaan, maar een aanlegsteiger en één zichtbare gevel recht aan het Canal Grande. Eenmaal binnen zijn de ontvangstruimtes spectaculair. Maar sla een gang in en je komt terecht in een wirwar van kleine bediendenkamertjes en minder prestigieuze vertrekken, die hun eigen schoonheid hebben.”
De nieuwe eigenaar zorgt ervoor, zodat die het palazzo aan de volgende kan overdragen
François Pinault, hoofd van het Franse luxeconglomeraat Kering, heeft zijn collectie moderne kunst ondergebracht in het Palazzo Grassi. De Prada-stichting vestigde zich in Ca’ Corner della Regina. Kunstenaar Anish Kapoor restaureerde Palazzo Manfrin tot een permanente tentoonstellingsruimte, boekenwinkel en plaats voor workshops, met bijzondere aandacht voor duurzaamheid en ecologie.
Het project van Dries Van Noten past perfect in Venetië, vindt Ann Voets: “Rijke handelaars en roemruchte families omringden zich met de beste ambachtslui en kunstenaars van de stad. De representatieve ruimte – de piano nobile of ‘mooie verdieping’ – moest een uitstalraam zijn voor de status van de eigenaar, maar ze reflecteerde ook het prestige van de stad. Palazzi waren altijd ‘cultuurhuizen’, ambassadeurs voor de kennis en kunde die in de stad aanwezig was.”
Ann Voets begrijpt de aandrang om in Venetië te investeren: “Het is een cliché, maar je koopt een stuk geschiedenis: Venetië is een en al erfgoed, daar wordt zelfs niet over gediscussieerd. Je neemt een plek in op de tijdslijn en zorgt ervoor dat die lijn kan doorgetrokken worden. Het verleden is voelbaar in Venetië, maar zeker ook de continuïteit. Families verdwijnen, handelaars gaan failliet, de palazzi blijven. Je bent de eigenaar ervan, maar meer nog de ‘caretaker’ of ‘custodian’. Je koestert het huis en zorgt ervoor, zodat je het aan de volgende kunt overdragen. Dat is een mooie gedachte die best wat meer ingang verdient. Als we ons allemaal als bewaarder zouden gedragen en minder als bezitter, dan zou de aarde er vandaag beter voor staan.”
Venetië is een vrouw
Ontwerper Diane von Fürstenberg ziet Venetië als de perfecte locatie voor de winter van haar leven, “een prachtige plek voor een laatste act”. Dat is minder melancholisch dan het klinkt. Voor von Fürstenberg is Venetië de stad van de toekomst, die ons kan leren hoe we de problemen van deze tijd aanpakken. Ze noemt Venetië een triomf van duurzaamheid, flexibiliteit en uithoudingsvermogen.
Ze ontdekte deze drijvende stad in de beste omstandigheden. Haar eerste echtgenoot, Egon von Fürstenberg, stelde haar voor aan Cristiana Brandolini d’Adda, zijn tante en een telg van de Fiat-familie, die met haar man in het vijftiende eeuwse Palazzo Brandolini woonde. “Ik was betoverd”, herinnert Diane zich. “Door het paleis, maar zeker ook door de stad.” Von Fürstenberg brengt verschillende maanden per jaar door op de piano nobile van Palazzo Brandolini. De bijna honderdjarige tante Cristiana, zoon en kleinzoon bewonen andere delen van het paleis.
Dianes liefde en bewondering voor de stad hebben zich vertaald in een project op de Biënnale en in een boek: La Serenissima, solution & seduction. “Ik stelde me Venetië voor als vrouw”, schrijft ze. “Als een buitengewone vrouw die al 1600 jaar in het middelpunt van de belangstelling staat. Venetië is de oorspronkelijke start-upinnovator, de grondlegger van de logistiek van het voorbije millennium: het banksysteem, de drukpers, de diplomatie, de boekhouding... Ze is de alchemist die nut en creativiteit wist te combineren en haar overlevingsdrang gebruikte voor triomf en glorie.”
Voor von Fürstenberg is Venetië geen zinkend schip, maar een reddingsboei. “Venetië kan een belangrijke rol spelen in de toekomst, omdat het altijd wist te overleven. Het is een oude stad met een ongekende moderniteit. Op een historisch moment als dit is Venetië een symbool van veerkracht, vol optimisme en moed.”
Door Lene Kemps.
Meer lezen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
