Het scherm als spiegel: wat ‘Adolescence’ over ons zegt
Wie tv-kijkt, krijgt hoe dan ook dieperliggende boodschappen te zien. Wij vroegen kenners van geest en gedrag door hun bril dé – nu al – fictiereeksen van het jaar te bingen. Spoileralert: hun psycholessen zeggen óók iets over jou.
Series zijn idealiter vermakelijk. Maar in het beste geval houden ze je ook op een dieper level op het puntje van je stoel; zijn ze talk of the town omdat ze in een maatschappelijk pijnpunt lijken te porren, een taboe doorbreken of gesprekken op gang brengen, van koffieautomaat tot parlement, waarvoor tot dan toe geen vocabularium leek te bestaan. In 2019 was Sex Education zo’n culturele mijlpaal, eentje die heeft bijgedragen aan een meer representatieve en inclusieve benadering van gender en seksualiteit. Een jaar later – en nog steeds – had iedereen het over Normal People, dat op ingetogen wijze liefde, pijn en intimiteit wel heel tastbaar wist te maken. In 2021 was Squid Game dé conversation starter, even kinderlijk als gruwelijk, een zinnebeeld voor de harde, kapitalistische samenleving. Vanaf dat jaar keken we met zijn allen ook naar The White Lotus, de meme-waardige aanklacht tegen de bevoorrechte jetset. De Netflix-hit Baby Reindeer (2024) blies ons dan weer collectief van onze sokken als stalkingverhaal met ruimte voor nuance en empathie.
‘Hier voel je in quasi elke scène, in elke geleding van Jamies omgeving: iedereen laat eigenlijk maar begaan’
En ook al is 2025 nog maar halfweg, wat gedramatiseerde eyeopeners betreft, hebben we onze ogen al uitgekeken: zowel Netflix’ Adolescence – waarover zelfs les zal worden gegeven in Vlaamse scholen – als The White Lotus 3 (op HBO Max) deinen de rest van het jaar sowieso nog na. En nu de plotwendingen hun draai hebben genomen, en we weten wie wat met wie heeft gedaan, is het tijd om de balans op te maken: wat hebben we eruit geleerd over de mens en het leven? We vroegen het aan hen die het kunnen weten: Rika Ponnet, seksuoloog en relatie-expert, Marie-Anne Vanderhasselt, klinisch psycholoog, vriendschapsexpert en stressonderzoeker, en Sarah Bal, psycholoog en gedragstherapeut voor kinderen en jongeren, te zien in Therapie op Canvas.
‘Adolescence’
De serie
De Netflix-miniserie Adolescence begint met de bloedstollende, zwaar bewapende politie-inval in het rijtjeshuis van de familie Miller, waarbij de dertienjarige Jamie (nieuwkomer en rastalent Owen Cooper) in het holst van de ochtend uit zijn kinderbed wordt gelicht als verdachte van de moord op Katie Leonard (Emilia Holliday), een klasgenote. Tot totale verwarring en pure wanhoop van zijn vader (Stephen Graham, die de serie samen met scenarist Jack Thorne mee schreef en creëerde), moeder (Christine Tremarco) en tienerzus (Amélie Pease). Katie blijkt om het leven gebracht met zeven messteken. Dat komen we te weten tijdens de eerste van vier afleveringen die de kijker telkens in één lange, ononderbroken take op sleeptouw nemen. Een verbluffende cinematografische tour de force van regisseur Philip Barantini die de kijker heel dicht op de huid zet van personages onder hoogspanning. Het is geen whodunit: Jamie is de dader, hoe graag je ook het tegendeel wilt geloven. In wat volgt, proberen rechercheur Bascombe (Ashley Walters) en klinisch psycholoog Briony Ariston (de magistrale Erin Doherty) bewijs te verzamelen over het waarom. Om te eindigen bij de hartverscheurende vierde aflevering, waarin het achtergebleven gezin dertien maanden na de moord nog steeds zijn wonden likt – in acteerprestaties die om een Emmy schreeuwen.
De levenslessen
Over de systemen rond een kind
Sarah Bal: “Of dit elke ouder kan overkomen? Het is alleszins niet ‘normaal’ dat een kind een ander ombrengt met een mes.”
Rika Ponnet: “Dit soort extreme daad is héél uitzonderlijk. Wat het confronterend maakt, is dat het niet gaat om een marginaal gezin. Het is niet lekker ver-van-ons-bed. En heel wat van onze kinderen zitten op social media, zonder dat we weten wat ze daar precies doen.”
Marie-Anne Vanderhasselt: “Ik vind het gevaarlijk om te stellen: ‘Dat kan mij nooit overkomen’. Het is belangrijk om open te staan voor de bijdragende factoren.”
Ponnet: “Destructief gedrag komt hoe dan niet uit het niets; het hangt altijd samen met de systemen waarin zo’n kind moet functioneren. Deze reeks gaat dáárover: over de maatschappij als groter systeem – waar in vroeger tijden veel duidelijker een normen- en waardenkader aan vasthing –, het gezin als microsysteem, en de school ertussenin. Jamie loopt op al die niveaus volledig verloren en is bijzonder eenzaam.”
‘Hoe harder de ratrace gaat, hoe meer ouders uitgeput zijn en hoe minder ze kunnen investeren en connecteren’
Bal: “Het systeem waarbinnen iemand opgroeit, creëert de voorwaarden om vaardigheden en inzichten te verwerven, idealiter zet het in op nieuwsgierigheid, steun, leren onderzoeken, geïnspireerd worden… Maar hier voel je in quasi elke scène, in elke geleding: iedereen laat eigenlijk maar begaan. Van Jamies moeder die om één uur ‘s nachts het licht onder zijn slaapkamerdeur negeert, over de leerkracht die – te laat – dan maar een film opzet, tot een gebrekkige wetgeving rond social media. En die gelatenheid, dat loslaten, komt tot uiting in dat kind. We moeten dan ook veel meer inzetten op verbondenheid.”
Ponnet: “De leerlingbegeleider die Katies beste vriendin begeleidt, luistert bijvoorbeeld wel, maar het treurige is: er is geen tijd, geen ruimte, er zijn geen middelen. Ze kan alleen maar doorverwijzen.”
Vanderhasselt: “Studies geven aan dat mensen die een degelijk netwerk hebben en sociale verbondenheid voelen met de mensen rondom hen, veel beter met stress en moeilijke uitdagingen omgaan, zoals bijvoorbeeld gepest worden.”
Over het belang van connectie en communicatie
Vanderhasselt: “Rechercheur Bascombe die aan zijn zoon voorstelt samen naar zijn favoriete restaurant te gaan: dat is een mooie metafoor voor die noodzakelijke verbondenheid. Niet enkel voldoen aan lichamelijke basisbehoeften als eten en slaap, of materiële zaken als een computer.”
Ponnet: “Dat was het idee van Jamies ouders’ over goede zorg. En dat is vandaag dé boodschap: je moet de juiste gsm hebben, de juiste reizen maken, de juiste kleren dragen, de juiste concerten zien. Het kind moet gelukkig zijn en dat geluk staat gelijk aan: krijgen wat het vraagt. Maar voor de rest ontbreekt het in veel gezinnen aan echte connectie.”
Bal: “Om een connectie aan te gaan en te houden, is het belangrijk dat je beschikbaar bent. Heel vaak vraag ik aan gezinnen in mijn praktijk: ‘Wanneer hebben jullie samen nog iets leuks gedaan?’ Dat gebeurt zo weinig vandaag, zeker tussen ouders en adolescenten, die ‘wel hun plan trekken’. En ouders proberen het tegenwoordig weliswaar goed te doen; ze lezen over opvoeden, volgen al eens een webinar... Maar in hun autonomie zie je dat vele jongeren toch heel eenzaam zijn. Om veiligheid te creëren – die nodig is om eerlijk en open met elkaar te kunnen en durven praten – helpt het net om regelmatig dingen met elkaar te delen. Dat hoeft zelfs niets bijzonders te zijn; samen tafelen is al genoeg.”
Vanderhasselt: “Het is op die onbewaakte momenten, als er tijd en rust is, dat zaken naar boven kunnen komen. Dat er gesprekken ontstaan. Natuurlijk: hoe harder de ratrace gaat, hoe meer ouders uitgeput zijn en hoe minder ze kunnen investeren en connecteren; Jamies vader was vroeg weg en laat thuis. En dan blijft enkel dat functionele over. Zijn moeder was bijvoorbeeld enkel bezig met praktische bekommernissen, zoals zijn allergieën, naaldangst of wat hij al dan niet lustte. Niet met zijn emoties of hoe hij de dingen beleefd had.”
Bal: “Enerzijds zijn ouders soms terughoudend om vragen te stellen: ‘Zolang hij niets zegt, zal alles wel oké zijn.’ Terwijl: ben je nieuwsgierig of bezorgd over iets? Vráág er dan naar, vertrouw op je buikgevoel. Dat geeft aan: je doet ertoe. Pols naar wat ze doen op die computer, naar wat die emoji’s of termen te betekenen hebben. En weet: communicatie begint niet bij het perfecte moment of de juiste woorden, maar bij bereidheid. Zoals Hamlet tegen zijn vriend Horatio zegt: ‘The readiness is all’ – bereidheid is alles.”
‘Jamie is een zeer eenzaam kind dat de schaamte van zijn vader altijd heeft gevoeld’
Vanderhasselt: “Jamies ouders hebben niet per se bereidheid aan de dag gelegd, ze hebben die digitale kloof niet actief overbrugd.”
Bal: “Anderzijds voelen jongeren zich zelf ook geremd, door angst voor kritiek of onbegrip. Of – en dat wordt vaak over het hoofd gezien –, ze zijn bang dat ze hun ouders zullen belasten, hun verdriet zullen aandoen. ‘Ze hebben het al zwaar, ze werken al veel, mijn moeder zit erdoor, mijn vader heeft een burn-out’; jongeren weten dat, zien dat, houden daar rekening mee.”
Over transgenerationeel trauma en schaamte
Ponnet: “Deze serie gaat substantieel over transgenerationeel trauma: Jamies vader werd met de riem geslagen door zijn vader en had besloten zelf nooit zo te worden. Maar dat hield ook in: zich afsluiten voor alle emoties eromheen, al die woede en onmacht, uit angst om de controle over zichzelf te verliezen.”
Vanderhasselt: “Je voelt weinig échte warmte. Bijvoorbeeld: toen Jamie een voetbalfout maakte, had zijn vader weggekeken. In plaats van in te gaan op de emoties van dat moment; in plaats van Jamies blik te ontmoeten en te tonen dat het oké is, teleurstelling toe te laten, en dan een bemoedigend gebaar te maken.”
Bal: “Jongeren moeten niet aan de verwachtingen van hun ouders voldoen. ‘Zoals jij bent , is het goed. PUNT.’ Jamie die liever tekent dan voetbalt, dat. Niemand is ooit een verbeterproject.”
Ponnet: “Jamies vader verliest de controle over zijn emoties wel degelijk nu en dan; als hij de schuur in elkaar slaat, of de gasten bedreigt die zijn busje hebben beklad. En het lijkt een heel liefdevol koppel, maar eigenlijk is zijn vrouw voortdurend zijn emoties aan het reguleren, probeert ze hem aan te voelen en te kalmeren. En hun dochter doet exact hetzelfde; een duidelijk geval van parentificatie – zij toont zich de zorgende, de volwassene. Jamie is dan weer een zeer eenzaam kind, dat de schaamte van zijn vader altijd gevoeld heeft – zonder te weten waarom – en die weerspiegelt. Immers: als je zoals Jamies vader geslagen bent geweest, installeert dat een immens schaamtegevoel. Enerzijds naar de buitenwereld toe, maar ook in jezelf: het feit dat iemand die je het liefst had moeten zien, die je had moeten beschermen, dát met je doet... Dat geeft je het idee dat je absoluut geen liefde waardig bent. Je ontwikkelt een schaamte over je zíjn. Je wordt geraakt in je diepste, meest basale behoeftes. Het geweld dat onverwerkt in die vader zit, wordt door de zoon veruitwendigd. Dat is wat transgenerationeel trauma doet, dat is wat er met kinderen kan gebeuren als ouders hun pijn niet verwerken, het niet benoemen en bespreekbaar maken.”
Over toxische mannelijkheid en afwijzing
Ponnet: “Schaamte is in onze cultuur een enorm gevoede emotie; het idee dat je niet voldoet, er niet bij hoort. Het is een van de meest destructieve gevoelens, die mensen absoluut uit de weg willen gaan – ook bij de vader, wiens gevandaliseerde busje niet snel genoeg afgewassen raakt. Die schaamte wegdrukken gebeurt niet zelden door een masker op te zetten; de zogenaamde grootheidswaanzin. Dat is de boodschap van de Andrew Tates van deze wereld, waar Jamie online bij vertoeft: ‘Zorg dat je rijk bent, dat je succes hebt, en dan kun je doen met de vrouwen wat je wilt’.”
Bal: “Ik zie soms kinderen die denken: ik word CEO, ik wil veel geld verdienen later. Daar worden te weinig argumenten tegenin gebracht; er wordt hen niet gevraagd waar ze gelúkkig van worden. We moeten af van die polarisatie over mannelijkheid: ofwel ben je soft, ofwel ben je keihard. Je kunt best mannelijk en sterk zijn, zonder dat tirannieke. Sterkte kan ook in goedheid zitten.”
Vanderhasselt: “Daar vraagt de klinisch psycholoog in aflevering 3 ook naar: ‘Hoe zie jij mannelijkheid?’ Het moet voor Jamie een ongelofelijke steek geweest zijn voor zijn mannelijkheid toen hij door Katie werd afgewezen.”
Ponnet: “Jamie schildert Katie af als ‘de matras van de school’, ze stond helemaal onderaan in de pikorde. Dat net zíj hem afwijst… ; hij moest alles doen om toch maar uit dat schaamtegevoel te blijven. Terwijl: afwijzing is een basisgevoel dat we allemaal ooit weleens ervaren hebben. Het grote probleem vandaag is dat we ons in dat gevoel niet meer echt verbinden met elkaar. Vroeger stond je aan de rand van de dansvloer met zijn allen zichtbaar afgewezen. Je zag je eigen ongemak weerspiegeld en je wist: afwijzing maakt onlosmakelijk deel uit van het leven en het mens-zijn.”
‘Er was maar één manier om Jamie zijn verhaal te laten doen: door hem tegemoet te komen, met een boterham’
Vanderhasselt: “Mensen zijn in het algemeen erg gevoelig voor afwijzing of uitsluiting, in de hersenen activeert het dezelfde regio’s als bij fysieke pijn.”
Ponnet: “Natuurlijk: als je helemaal alleen op je kamer zit en het enige wat je doet, is naar zo’n online community surfen die dat op ‘de vrouw’ projecteert, dan wordt je haat alleen maar gevoed. En dan is er maar één regel: jezelf handhaven, maken dat je geld en macht vergaart, dat je op de bovenste stok in het kippenhok geraakt, zodat jij kunt bepalen wat er met de rest gebeurt. Wanneer Jamie explodeert bij de psycholoog en haar op de proef stelt, dan is dat het gedrag dat hij in die manosfeer (het geheel van misogyne online content, red.) gezien heeft. Ik had laatst een man op consult die maar niet aan een relatie geraakt, en dat als ‘fundamenteel onrechtvaardig’ beschreef; een heel schadelijke redenering. Niemand heeft ‘recht op de ander’.”
Over de kracht van een boterham
Vanderhasselt: “De psycholoog die aankondigt dat ze Jamie niet meer zal terugzien, net nadat hij zich aan haar had blootgegeven en haar dingen had verteld die hij nog niemand anders had toevertrouwd, werd door Jamie alweer als een afwijzing ervaren; het kan niet anders dan dat het een extra kras op zijn ziel heeft gezet.”
Ponnet: “Er was maar één manier om hem zijn verhaal te laten doen: effectief in contact gaan met dat kind, het pad effenen door hem tegemoet te komen in zijn behoeften – met de boterham, en de chocomelk.”
Bal: “Het deed denken aan de Saint-Exupéry’s De Kleine Prins: de prins maakt de vos geleidelijk aan tam. Maar net als de vos toenadering durft te zoeken, kondigt de prins zijn vertrek aan naar een andere planeet. De complete verlating – heel schrijnend.”
Ponnet: “Tijdens de sessie met de psycholoog beweert Jamie nog dat hij het recht had Katie te vermoorden. Als hij uiteindelijk zijn schuld toegeeft, neemt hij zijn verantwoordelijkheid op, laat hij dan toch de schaamte toe. Maar hij is over die grens van leven en dood gegaan; ook als dader draag je levenslang dat trauma mee.”
Adolescence is te zien op Netflix.
Meer lezen
