Petra De Sutter over 2020 en de toekomst: “Ik ben geboren met een enorme voorraad aan veerkracht”

Het wordt een virtueel interview, en er was gevraagd om voor de foto afstand te houden. De minister neemt geen risico en zo hoort het. De omstandigheden zetten meteen de toon. Als dit een zoommeeting is, is het 2020 en proberen we nog steeds de pandemie te beheersen. Het covidvirus zet een domper op wat voor Petra De Sutter een topjaar zou kunnen zijn; het jaar waarin ze de eerste transgender minister in Europa werd. Maar de vicepremier wil niet weten van een heugelijk moment.

Petra De Sutter: “Een persoonlijk hoogtepunt? Ach, 2020 was zo’n verschrikkelijk jaar dat het bijna onkies is om er in positieve termen over te praten. Ik heb kleine gelukkige momenten gekend, ogenblikken van ontroering en introspectie. Te midden van corona voelde ik me heel geprivilegieerd in mijn tuin en was ik blij met mijn partner, met onze dieren en met de mooie, zonnige dag. Maar een hoogtepunt? Nee. Daarvoor heeft corona te veel slachtoffers gemaakt. Dit jaar zal me bijblijven als een jaar van verlies, met een virus in de hoofdrol. Covid heeft veel mankementen in de maatschappij naar boven gebracht: de pijnlijke eenzaamheid van sommige mensen, de betuttelende manier waarop we ouderen behandelen, de onleefbare kantjes van onze steden. Hoe erg moet het zijn als je nu drie kinderen moet bezighouden op een klein appartement? Om nog maar te zwijgen van het lesgeven thuis als je geen computer hebt. Het lijkt of alle barsten in de maatschappij duidelijk zichtbaar zijn geworden.”

“Ik heb het geluk geboren te zijn met een enorme voorraad aan veerkracht”

“Maar ik zie toch iets positiefs: de solidariteit die op gang is gekomen. We hebben dit jaar beseft wat echt belangrijk is: een knuffel, een gezellig huis, een goede gezondheid, een sociaal vangnet, er zijn voor elkaar. Die inzichten kunnen een leidraad worden. Ik verwacht dat we in een nieuwe wereld zullen terechtkomen waar we naar andere evenwichten gaan zoeken. Hoe we werken, winkelen, met vakantie gaan… alles zal herbekeken worden. Het leven wordt misschien wat lokaler, kleinschaliger, dichtbij en menselijker. Een crisis geeft ons de kans onszelf heruit te vinden. Laten we die kans grijpen.”

Uw vader was actief bij de CVP-jongeren, en werd later rechter. Hij beoordeelde de wereld op punten en komma’s, zei u over hem, hij verkondigde graag zijn mening. Uw moeder was arts. U omschrijft haar als altruïstisch en behulpzaam. Haar hobby was muziek, ze speelde piano. U moet de meest perfecte mix ooit van hen twee zijn.

“Misschien wel. Het is pas nu ik ouder word, dat ik me realiseer hoeveel trekken ik van hen beiden heb. Als je jong bent, ben je gericht op het ontwikkelen van je eigen identiteit om pas later tot de conclusie te komen: ‘En nu lijk ik toch op mijn ouders’. Hun ‘mix’ heeft ervoor gezorgd dat ik geneeskunde heb gestudeerd en me verder als arts gevormd heb. Ik heb het meevoelende van mijn moeder. Die empathie hielp me om mijn patiënten echt te begrijpen, en ondersteunt me nu ook in de politiek. Voor mij is empathie de basis van alle menselijke relaties. Vertrouwen, invoelen, proberen elkaar te begrijpen, respect… als die fundamenten er niet zijn, zullen menselijke relaties niet slagen. Daarnaast heb ik de nuchtere en beredeneerde kant van mijn vader die ervoor zorgt dat ik objectief naar de zaken probeer te kijken. Als men me zegt dat ik het goed kan uitleggen, dan dank ik dat zeker aan hem. Op zijn 91ste is hij nog steeds een intelligent en welbespraakt man. Van hem heb ik ongetwijfeld ook de politieke microbe. Er werd thuis veel over politiek gesproken. Ik volgde die discussies met interesse, maar heb nooit de ambitie gehad om politica te worden. Het klinkt misschien een tikje vreemd, maar het is pas de laatste jaren – o.a. door mijn werk als arts en wetenschapper in tal van commissies en adviesorganen – dat ik me realiseer dat in de politiek de belangrijke beslissingen worden genomen. Daar wordt het beleid gemaakt. De politiek bepaalt de organisatie van onze samenleving, heeft invloed op de kleinste details van je dag. Ik ben me ervan bewust dat veel mensen zich vandaag afkeren van de politiek. Maar als je echt iets wilt veranderen, moet je er midden in gaan staan.”

U wilde gynaecoloog worden omdat het een job was die uw hoofd, hart en handen aansprak. Doet de politiek dat ook?

“Zeker. Ik krijg veel mails, ik wil zo veel mogelijk mensen ontmoeten als de omstandigheden toelaten en ik heb nog altijd de indruk dat ik midden in het echte leven sta. Politiek kan mechanisch worden. Je moet een visie ontwikkelen, met beleidslijnen en budgetten bezig zijn. Maar ik vergeet nooit dat er achter elk cijfer mensen schuilen met hun dagelijkse problemen, verwachtingen, ontgoochelingen en dromen. Die link wil ik blijven leggen. Ik wil niet in een ivoren toren terechtkomen. Het woord ‘minister’ betekent ‘dienaar van het volk’ in het Latijn, en dat is ook hoe ik het zie. Als arts wilde ik anderen helpen, als politica is dat nog steeds mijn doel.”

U koos de naam Petra omdat het Grieks is voor ‘rots’; symbool voor kracht, onvergankelijkheid en standvastigheid.

“Na mijn transitie was ik klaar om het verleden achter mij te laten, en om te herrijzen als een rots: sterk en duurzaam. Sterk ben ik waarschijnlijk altijd geweest, maar mijn kracht is nu tot volle ontplooiing kunnen komen. Ik ben een overlever. Maar ik wil ook een rots zijn waarop anderen kunnen bouwen. Ik blijf me bewust van de vele voordelen die ik in dit leven heb gekregen. Ik weet dat er mensen zijn die niet de privileges van een goede opvoeding en goed onderwijs hadden, en die dus ook niet dezelfde weg konden afleggen. Iedereen kan in een crisis terechtkomen in zijn leven: een partner die sterft, een ziekte… Daar moet je doorheen. Sommigen kunnen dat en anderen slagen daar niet in. Dat besef draag ik elke dag met me mee, dat er mensen zijn die door de mazen van het net vallen. Ik voel me in zekere zin verantwoordelijk voor hen. Ik heb hard gevochten, maar ik heb ook veel gekregen: kansen, respect, succes. Niet iedereen heeft zoveel geluk. Tijd om iets terug te doen.”

Uw levenshouding is sterk boeddhistisch geïnspireerd. Hoe helpt het boeddhisme u?

“Wat mij zo enthousiast maakte als prille ontdekker van het boeddhisme, was dat de leer vertrekt vanuit een menselijk probleem dat we allemaal kennen: pijn, afzien, lijden, wat in het boeddhisme ‘ dukkha’ wordt genoemd. Het is een gevoel van onvrede met of frustratie over het leven, een besef van onvolmaaktheid. Er is veel in dit leven waarover je boos zou kunnen worden, maar ik word niet snel kwaad. Niet dat ik me neerleg bij de zaken, integendeel. Maar ik kan mijn emoties relatief goed onder controle houden. Ik kan een negatief gevoel kanaliseren. Dat is de invloed van het boeddhisme, en het resultaat van meditatie. Ik heb geen plaats voor bitterheid, cynisme, boosheid of frustratie. Dat is een waste of energy. Meditatie helpt me om die gevoelens om te buigen en om mijn weerstand doorheen de dag hoog te houden. Aan elke dag mediteren kom ik nu vaak niet meer toe, maar als ik een moment voor mezelf heb, kan ik snel mijn hoofd leegmaken. Vijf minuten focussen op de ademhaling en alle gedachten voorbij laten zweven, dat brengt me tot rust. Een techniek die ik ook gebruik, is het opdelen van een groot probleem in vele kleintjes, en dan lijkt het al behandelbaarder. Het boeddhisme levert mij manieren om met tegenslag en frustratie om te gaan. Uiteindelijk besef je: niets is zo erg dat ik er een dag ongelukkig over moet zijn.”

Zelfs niet de scherpe kritiek waarmee u soms moet afrekenen? ‘Als politica krijg ik meer bagger over me heen dan als transgender’, zei u.

“Na mijn transitie in 2003 heb ik enkele negatieve reacties gehad, maar ik voelde dat dit veelal uit onwetendheid was. Als er opmerkingen gemaakt werden, gebeurde dat door een gebrek aan kennis. Algemeen gezien werd mijn overgang naar vrouw enorm goed ontvangen. Misschien werden er achter mijn rug grapjes gemaakt, maar ik kon mijn job behouden en ik ben geen enkele patiënt kwijtgespeeld. Ik werd zeer zelden op mijn transgender zijn aangesproken.”

“Als politieke figuur lijkt het alsof je plots publiek bezit bent. Artiesten en BV’s maken hetzelfde mee, veronderstel ik. Je komt op tv en dat geeft iedereen het recht om een oordeel over je te vellen. Je staat in de krant en dus mag iedereen om het even wat over je zeggen. Gelukkig kan ik het verschil maken tussen de politica, de openbare figuur die moet incasseren, en degene die ik thuis ben, in mijn echte leven. Ik kan de twee wel scheiden.”

“Sommige van die berichten worden persoonlijk, zitten vol vitriool. Die blokkeer ik dan ook op sociale media, ik hoef dat soort uitlatingen niet te zien. Vroeger dacht ik: ik nodig die gifspuiers uit voor een koffie, maar weet je, het leven is te kort. Ik heb andere dingen te doen. Toch probeer ik ook die reacties te begrijpen. Ik besef dat ik een mikpunt ben, omdat ik symbool sta voor veel onderwerpen die de gemoederen verhitten.”

“Ik heb me gerealiseerd dat ik op het kruispunt van veel ethische problemen zit. Ten eerste: ik ben transvrouw. Ik ben niet gebleven hoe God mij geschapen heeft. Daar bovenop ben ik met een vrouw getrouwd. Mensen die in de natuurlijke orde der dingen geloven, zullen dat allemaal moeilijk kunnen aanvaarden. Ten tweede: ik ben vruchtbaarheidsspecialist. Ik voer al 33 jaar fertiliteitsbehandelingen uit via ivf. Wij werken met menselijke embryo’s, doen onderzoek naar stamcellen. Als gynaecoloog ben ik betrokken bij het begin van het leven, zowel als bij het onderbreken van zwangerschap. In de Raad van Europa was ik bezig met een aantal dossiers zoals draagmoederschap. Voor veel mensen – vooral vanuit de conservatieve, rechtse, religieuze hoek – ben ik de verpersoonlijking van een aantal zeer controversiële ethische zaken. In Vlaanderen is de groep die daartegen reageert klein, maar wereldwijd is die groep enorm.”

Vraagt het een immense energie om daartegen te vechten? Is het een mantra dat u elke dag herhaalt: ik neem mezelf voor om het leven positief te bekijken en me van de criticasters niets aan te trekken?

“Nee, dat is mijn natuur. Ik heb het geluk geboren te zijn met een enorme voorraad aan veerkracht. Ik benader de wereld met open blik, vol vertrouwen. Uiteraard wordt dat vertrouwen af en toe beschaamd en dan gaat de deur dicht, ik ben niet naïef. Soms hebben mensen weinig nobele motieven, en dat doorzie ik ook. Maar zelfs in die gevallen, dan nog blijf ik wie ik ben.”

Het was een jaar vol crisissen. Niet alleen corona, maar ook de klimaatcrisis zorgde voor angst en onbehagen, en dan is er nog de vluchtelingencrisis. Voelt u zich nooit machteloos?

“Binnen zoveel jaar zullen de historici 2020 analyseren, maar ik denk dat we mogen stellen dat we op een bijzonder moeilijk moment in de geschiedenis zitten. De opwarming van de aarde, asiel en migratie, COVID-19… Je zou van minder moedeloos worden. Ook geopolitiek zijn er spanningen. Amerika, China en Rusland nemen vreemde houdingen aan. Het multilateralisme wordt in vraag gesteld. Nationalisme en separatisme steken de kop op. Ik begrijp die respons. In tijden van crisis en onzekerheid plooit men zich terug op zichzelf, houdt men vast aan zijn eigen principes, religie en cultuur. Maar ik denk niet dat muren optrekken de oplossing is. Grensoverschrijdende problemen vragen om grensoverschrijdende samenwerkingen.”

“Als arts wilde ik anderen helpen, als politica is dat nog steeds mijn doel”

“Machteloos voel ik me niet. Ik focus op positieve zaken. De klimaatjongeren bijvoorbeeld. Het is sterk hoe ze tegen mijn generatie hebben gezegd: ‘Doe er wat aan’. Daarom zit ik bij Groen, wij werken voor de volgende generaties. We moeten nu maatregelen nemen, niet voor onszelf, maar voor degenen die volgen. En het is simpel: als we niet ingrijpen, zullen de gevolgen erger zijn dan de inspanningen die we nu doen. Ja, ik geloof er nog in. Er is niet veel tijd meer, maar we zitten in een mooie dynamiek. We hebben in het Europees Parlement de Green Deal op tafel gelegd, als een kompas voor de toekomst. Het is een fantastisch project en de klimaatjongeren hebben daar een versnelling aan gegeven. Europa wil het eerste klimaatneutrale continent worden, en de routemap is er. Een historische verwezenlijking. Dat programma zit in de hoofden van veel beleidsmakers, het is ook in ons federaal regeerakkoord opgenomen. We moeten iedereen meekrijgen en dat zal overtuigingskracht vragen. Maar het zal lukken.”

Op sommige vlakken gaan we achteruit. Ik koesterde de naïeve gedachte dat bepaalde verwezenlijkingen – vrouwenrechten, het homohuwelijk – veroverd gebied waren. Dat blijkt dus niet het geval.

“Nee, dat is een misvatting. Er bestaat helaas niet zoiets als ‘verworven rechten’. Kijk wat er in Polen net is gebeurd met de verstrenging van de abortuswet. Hun wetgeving behoorde al tot de strengste van Europa en nu wordt ook abortus bij een foetus met een aangeboren afwijking strafbaar. Dat is verschrikkelijk. We kunnen het ons haast niet meer voorstellen, maar in Turkije waren vroeger Pride parades. Ankara en Istanbul waren redelijk progressieve steden. Op tien jaar tijd is dat tolerante klimaat volledig gekeerd. Zoals in wel meer landen. Wij hebben het over Black Lives Matter, wij streven naar een inclusieve maatschappij vol diversiteit, wij vinden vrouwenrechten belangrijk. Maar in Rusland heb je van #MeToo weinig gemerkt. Daar werd het huiselijk geweld zelfs uit het strafrecht gehaald, wat betekent dat je een vrijgeleide krijgt om je vrouw en kinderen te mishandelen. Er is een grote beweging die veel verworven rechten aan het terugdraaien is. Kijk naar Amerika waar het hooggerechtshof in de handen is van conservatieven, wat zal dat op lange termijn betekenen?”

Denkt u nooit eens: revolutie! We nemen de wapens op.

“Volstrekt niet. Ik ben een groot bewonderaar van het geweldloos verzet van Mahatma Gandhi. Let wel, ik sta achter de twee woorden: geweldloos zowel als verzet. De term betekent niet dat je in je grot zit te mediteren en je van de wereld niets aantrekt. Een boeddhist staat in het leven en probeert de dingen ten goede te veranderen. Dat probeer ik ook. Ik wil de wereld verbeteren, maar niet via een conflictmodel. Geweld leidt tot oorlog, altijd.”

U bent zo perfect uitgebalanceerd, heel yin en yang. Tegenover negatieve gevoelens zet u een positieve aanpak, tegenover stress zet u meditatie, tegenover de stad waar u werkt, staat het platteland waar u woont.

“Dat geluk heb ik. In de week ben ik in Brussel. Het weekend spendeer ik in mijn klein dorpje in de Vlaamse Ardennen waar het heerlijk wonen is. Als er op een dag vier auto’s door mijn straat rijden, zal het veel zijn. Ik leef daar tussen de dieren, in de natuur. Die afwisseling herstelt mijn evenwicht.”

“Ook muziek helpt me om mijn knop om te draaien. Cultuur in het algemeen is zuurstof voor mijn ziel en hersenen. Een mooi schilderij, een pakkend muziekstuk… Dat doet veel met me. Ik speel zelf cello. De suites van Bach, daar houd ik van. Ik kan mezelf verliezen in het repetitieve, het wiskundige en ik kom in een aangename flow terecht. Ik kan er ook eindeloos naar luisteren, twaalf uur lang als het moet, zonder problemen. Net zoals ik heel goed werk verricht bij gregoriaanse muziek. Het zijn gezangen zonder begin en einde, ze brengen mij in een diepe concentratie, een trance bijna. Muziek kalmeert en geeft rust.”

Wie is Petra De Sutter?

• Op donderdag 1 oktober 2020 legde Petra De Sutter (57) de eed af als vice-eersteminister voor Groen en als minister voor Ambtenarenzaken, Overheidsbedrijven, Telecommunicatie en Post.
• Daarvoor zetelde ze in het Europees Parlement waar ze voorzitter was van de Commissie Interne Markt en Consumentenbescherming, en waar ze veel gezondheidsdossiers, sociale zaken en werkgelegenheden opvolgde.
• Tot aan haar aanstelling als minister werkte ze ook nog elke vrijdag als professor gynaecologie aan het UZ Gent, gespecialiseerd in fertiliteit.pat

petradesutter.be

Tekst: Lene Kemps – Beelden: Diego Franssens