Plastische chirurgie als statussymbool: ‘We hebben de illusie dat perfectie bestaat. Die ballon moeten we doorprikken’
Esthetische ingrepen worden niet langer meer omzwachteld behandeld. Sterker: ze zijn een statussymbool geworden. Vanwaar de ommezwaai? En hoe mooi is dat nieuwe, in de verf gezette schoonheidsideaal? Een ongefilterd relaas.
Opgespoten lippen en geaccentueerde jukbeenderen. De cosmetische industrie boomt en de ‘patiënten’ worden almaar jonger. In de fysieke wereld hebben we het over bodypositivity en diversiteit. In het virtuele universum bepalen sociale media en filters wat mooi is, en duwt artificiële intelligentie de grenzen steeds verder. Kweken we een legertje Kardashians? Of een bataljon ontevredenen?
Consumptiewerken
‘445 cc, moderate profile, half under the muscle!!! silicone!! garth fisher!!! ik hoop dat dit helpt lol’. Dat was de reactie van Kylie Jenner op TikTok toen een fan naar de specifieke details van haar borstvergroting vroeg. In haar antwoord gaf ze de hoeveelheid, de vorm, de plaats, het product en de chirurg; de informatie was compleet. Enkele weken daarvoor had haar moeder Kris Jenner haar chirurg Steven Levine – ook gekend als de ‘facelift maestro’ – bedankt voor haar nieuwe gezicht. Jenner is zeventig, maar ziet er dertig jaar jonger uit. De ingreep kostte volgens de pers 100.000 dollar en kreeg zoveel positieve commentaar dat Kris een T-shirt uitbracht met het opschrift: ‘I’ll have what Kris Jenner is having.’ Ha, die Kardashians, merchandise-maestro’s zijn het.
Die verregaande openheid verbaasde Amerika. Want vaak worden cosmetische ingrepen enerzijds ontkend à la Jennifer Lopez: ‘Botox, nooit. Mijn huid ziet er zo goed uit omdat ik olijfolie smeer’. Of anderzijds betreurd, zoals door Bella Hadid: ‘Die neuscorrectie op mijn veertiende, daar heb ik nu spijt van.’ Momager Kris en dochter Kylie zijn erg duidelijk: deze boezem is niet het resultaat van een push-upbeha of de juiste fitnessoefeningen, dit gezicht dank ik niet aan goede genen of een uitstekende make-up: dit werd technologisch gecreëerd.
‘We hebben de illusie dat perfectie bestaat. Die ballon moeten we doorprikken’
‘Het begin van een nieuw beautytijdperk’, stelt professor en auteur Rhonda Garelick in The New York Times. ‘Tegenwoordig kunnen beroemdheden niet alleen toegeven dat ze plastische chirurgie hebben ondergaan, ze noemen daarbij ook de naam van hun arts en delen chirurgische details; alsof ze hun esthetisch aangepaste lichaamsdelen voorzien van een medisch luxelabel. Vergeet Balenciaga en Chanel: de chicste namen van het moment zijn dr. Steven Levine of dr. Garth Fisher, de plastisch chirurgen van de Jenners.’
Cosmetische chirurgie is een statussymbool geworden, en als je het bericht van Kylie Jennerleest – één en al uitroeptekens, kleine letters en TikTok-steno – een akkefietje. Niks om bang voor te zijn of je over op te winden, lol. Op een moment dat waarheid een wankel begrip is en iedereen zich afvraagt wat echt is en wat niet, zijn de Kardashians op z’n minst duidelijk: dit lichaam is niet organisch gegroeid, maar werd door een chirurg gemaakt. Te midden van de vele twijfels – is dit filmpje een deepfake, heeft een chatbot dit artikel geschreven, is dit nepnieuws? – nemen ze een helder standpunt in. ‘De Jenners laten alle schijnheiligheid varen’, zegt Garelick. ‘Door de namen van hun chirurgen te noemen en hun ingrepen te beschrijven, verklaren ze zichzelf tot kunstwerken bedoeld voor publieke consumptie. Ze laten elke schijn vallen dat een volledig ‘natuurlijk’ lichaam te verkiezen zou zijn boven een door experts geperfectioneerde versie. Voor hen is dat niet zo. Dat is hún waarheid.’
Fillers & killers
Dokter Jan Vermeylen, geneesheer-plastisch chirurg, zag ze een kleine tien jaar geleden al opduiken: de veel te jonge meisjes met hun moeder. Gewapend met een foto van een Kardashian of een zwaar bewerkte selfie deden ze hun eisen uit de doeken: graag net zo’n lippen en ook zo’n jukbeenderen. Alsof het een bestelling bij McDonald’s was: een Kim graag, met wat Kylie erbovenop.
Vermeylen: “Die meisjes waren vaak minderjarig, nog niet volgroeid. Het was de eerste keer dat ik ze in zo een grote getale in mijn kabinet zag. Ik vond hun vraag volstrekt niet gerechtvaardigd. Het ging hen niet om het verbeteren van hun natuurlijke gelaatstrekken – ze hadden meestal trouwens helemaal geen verbetering nodig –, maar de ingrepen waren ook erg extreem. Met Botox en fillers werd een nieuwe, onnatuurlijke look gecreëerd: een opgeblazen gezicht met opgespoten lippen. Het ging om ingrepen zo duidelijk zichtbaar dat er termen voor bedacht werden: ‘sausage lips’, de ‘pillow face look’, de ‘rich face’. Het ging in tegen alles wat ik als plastisch chirurg geleerd had.”
‘De tolerantie voor wie anders denkt of er anders uitziet, neemt af. Je moet je conformeren’
Vermeylen schreef een boek met een titel als sterke verwittiging: Fillers zijn killers. “Dat bedoel ik op twee manieren. Fillers zijn killers omdat we de effecten van de ingespoten producten op lange termijn nog niet kennen. Omdat een cosmetische behandeling tenslotte een medische ingreep blijft, waar risico’s aan zijn verbonden. Maar ook omdat de natuurlijke, frisse uitstraling van deze jonge vrouwen wordt ‘gekilled’. Ze gaan er allemaal hetzelfde uitzien. Hun eigen identiteit wordt gedood. Ze zijn niet langer uniek, ze worden klonen van elkaar.”
De feministische schrijver en journalist Jia Tolentino duidt dit in The New Yorker als: ‘De geleidelijke opkomst, onder professioneel mooie vrouwen, van één enkel, cyborgachtig gezicht. Het is uiteraard een jong gezicht, met een gladde huid en volle, hoge jukbeenderen. Het heeft katachtige ogen en lange, bijna stripachtige wimpers; een kleine, verzorgde neus en volle, weelderige lippen. Het kijkt je verleidelijk maar wezenloos aan, alsof de eigenaar een halve ‘Klonopin’ (Clonazepam, werkt rustgevend, red.) heeft genomen en overweegt om je te vragen haar mee te nemen met de privéjet naar Coachella. Het gezicht is duidelijk blank, maar vaag etnisch — het doet denken aan een National Geographic-composiet dat zou moeten tonen hoe Amerikanen er in 2050 uitzien, als elke Amerikaan van de toekomst een directe afstammeling zou zijn van Kim Kardashian, Bella Hadid, Emily Ratajkowski en Kendall Jenner.’
Zichzelf en toch hetzelfde
Uniformiteit nastreven is vreemd in een maatschappij die individualiteit en autonomie vooropzet. “Wees jezelf, maak je eigen keuzes; het is een mantra van deze tijd”, zegt Ignaas Devisch, professor filosofie en ethiek. “Maar als je dan kijkt wat die zelfbeschikking exact inhoudt, dan betekent het toch vaak dat we ook verondersteld worden om aan de heersende normen te voldoen. Noem het een schizofrene situatie: ik kan alleen maar mezelf zijn door me voortdurend aan de normen te spiegelen.”
Tolentino heeft het over een ‘Instagram-gezicht’ en wijst naar social media en de vele retouche- en filterapps zoals Facetune als medeverantwoordelijke voor deze mooie eenheidsworst. Wat zijn de volle lippen en hoge jukbeenderen anders dan een eeuwig bevroren duckface? Iedereen kan vandaag op het scherm wat rommelen aan zijn uiterlijk, experimenteren met vormen en proporties, en fotoshoppen zonder grenzen. Velen stappen met dat ‘ideaalbeeld’ naar de cosmetische arts. “Vaak is dat een erg onrealistisch ideaalbeeld”, zegt dr. Vermeylen. “Ik kan je beenderstructuur niet veranderen. Ik kan je een jonger en strakker uiterlijk geven. Maar er zijn grenzen aan de behandelingen die ik kan en wil uitvoeren. Wat ik doe, is wat men in het Engels ‘enhancement’ noemt, een verbetering. De gouden regel voor een geslaagde ingreep is voor mij dat niemand hem opmerkt. ‘Wat zie je er goed uit, met vakantie geweest?’, dat moet de reactie van de omgeving zijn. Niet: hoeveel milligram van welk product zit er in je lippen?”
Liesbeth Woertman, hoogleraar psychologie, wijst naar het agressieve politieke klimaat en de groeiende onzekerheid als motor in de cyborglook. “De tolerantie voor wie anders denkt of er anders uitziet, neemt af. Traditionele waarden en een conventioneel uiterlijk worden op prijs gesteld. Rebellie wordt niet geapprecieerd, je moet je conformeren.” Ze verwijst naar de dames in de Trump-entourage. “De Maga-look, of Mar-a-Lago-face, het is hoe de Amerikaanse pers het hypervrouwelijke en traditionele uiterlijk van de powervrouwen rondom Trump beschrijft. Lange haren, fake tan, volle lippen. Kristi Noem, Melania Trump, Lara Trump, Kimberly Guilfoyle... Ze zijn haast onderling inwisselbaar. “
Het gemanipuleerde ideaal
Vroeger vergeleek je jezelf met het mooiste meisje van de klas en luisterde je eindeloos naar ‘At Seventeen’ van Janis Ian, gevuld met tienereenzaamheid en de hoop dat het ooit beter zou worden. Nu word je op Instagram geconfronteerd met duizenden vlekkeloze huidjes en glamoureuze levens. Iedereen ziet er schijnbaar moeiteloos goed uit en speelt de hoofdrol in zijn eigen realityshow. “Ik ben blij dat ik vandaag geen dertien ben”, hoort Woertman weleens verzuchten, deskundige op het gebied van lichaamsbeelden in relatie tot social media. En dat begrijpt ze.
‘De gouden regel voor een geslaagde esthetische ingreep is wat mij betreft dat niemand hem opmerkt’
“Objectief gezien zijn we met z’n allen veel mooier geworden”, zegt ze. “Neem mij nu. Ik ben zeventig. Amper vijftig jaar geleden zou ik afgeschreven zijn. Dan droeg ik donkere kleding, had ik een knotje en zou ik echt als superoud beschouwd worden. Maar door de welvaart, de vooruitgang van de medische wetenschap en de verzorging die beschikbaar is, zien we er allemaal beter uit. Terwijl de ontevredenheid met ons uiterlijk nog nooit zo groot is geweest. Dat heeft zeker te maken met het feit dat je je niet meer met een echt lichaam of gezicht vergelijkt, maar met gemanipuleerde ideaalbeelden. De hersenen gaan in dat gefilterde en bewerkte beeld geloven. Het nestelt zich in je hoofd, als een norm om na te streven. Wat per definitie onmogelijk is. Je krijgt een volledig vertekend idee van jezelf en de anderen. Jongeren hebben geen contact meer met hun gezicht of met hun lichaam, alleen nog met die versie waar zwaar aan gesleuteld werd. Dat moet wel tot een enorme ontevredenheid leiden.”
‘Snapchat dysmorphia’ doopten Amerikaanse chirurgen het verschijnsel dat jonge vrouwen wanhopig op hun gemanipuleerde en gefilterde zelf willen lijken, een beeld zo onbereikbaar dat er misschien geen esthetische ingreep nodig is, maar therapie.
Het is altijd een levenswerk geweest om jezelf te aanvaarden, om gelukkig te zijn met wie je bent en wat je hebt. Het uiterlijk was vooral bij vrouwen – hoewel mannen een inhaalbeweging maken – een heikel punt. Waarom hebben we van schoonheid ons grootste goed gemaakt?
“Voor vrouwen was het uiterlijk lang het enige wat we hadden”, zegt Woertman. “Eeuwenlang konden we – op wat rebelse, sterke dames na –alleen moeder, minnares en echtgenote zijn. Een mooi uiterlijk, als aanduiding van goed en gezond genetisch materiaal, was een troef. Op die manier vond je een machtige, rijke, stoere man die je welvaart en bescherming kon bieden. Het is een mechanisme dat diep in ons DNA zit en nog steeds functioneert, hoewel het ons nu eigenlijk niet meer dient. Vandaag kunnen we voor onszelf zorgen. We kunnen als vrouw ons leven vormgeven: wel of geen relatie, met een man of een vrouw, kinderen of niet... De wereld ligt voor ons open. Toch is het schoonheidsideaal nog nooit zo dwingend geweest. Meer dan ooit zijn we overtuigd van de boodschap: alleen als ik mooi ben, wordt er van me gehouden. Wanneer ik aantrekkelijk genoeg ben, zal ik een rijk en interessant leven leiden. In die beweringen zijn de begrippen ‘mooi’ en ‘aantrekkelijk’ gekoppeld geraakt aan gemanipuleerde, onbereikbare beelden. En dat op een gigantische schaal. Dat is nog nooit eerder in de geschiedenis gebeurd.”
Mooi is beter
“Mooie mensen hebben het makkelijker in het leven, daar moeten we niet flauw over doen”, zegt dr. Vermeylen. “Het halo-effect is erg sterk: die ene eigenschap – schoonheid – kleurt het geheel. Hij of zij is mooi en zal dus vermoedelijk ook intelligent, betrouwbaar en vriendelijk zijn. Talloze onderzoeken bewijzen hoeveel voordelen mooie mensen hebben. Ze vinden makkelijker een job of partner, verdienen meer geld, worden positiever behandeld en ga zo maar door. Beauty pays. Kunnen we het mensen kwalijk nemen dat ze denken: ik gebruik alle mogelijke middelen om dat heersende ideaal na te streven?”
‘Het feit dat de mogelijkheid bestaat, zorgt ervoor dat de druk toeneemt om er gebruik van te maken’
“Deze maatschappij staat in het teken van zelfrealisatie”, zegt Devisch. “Een gelukkig leven is er een waarbij we al onze opties benutten en onze mogelijkheden maximaliseren, dat idee zit er heel erg ingebakken. Een valkuil is dat opties erg snel verplichtingen kunnen worden. Het feit dat de mogelijkheid bestaat, zorgt ervoor dat de druk toeneemt om er gebruik van te maken. Dat zie je bij veel innovaties in de gezondheidssector. ‘Je kunt die rimpel laten botoxen’, wordt: ‘waarom laat je die rimpel niet wegwerken?’”
Devisch wil de vraag naar cosmetische ingrepen niet wegwuiven. “Als veel jonge mensen zichzelf wijsmaken dat ze aan een onrealistisch beeld moeten beantwoorden, dan moeten we ons als maatschappij afvragen waarom we zulke onbereikbare idealen nastreven. Sinds de uitvinding van de spiegel zijn we nooit nog helemaal tevreden geweest met onszelf, vermoed ik. Maar het verschil tussen toen en nu is dat er zoveel voorbeelden zijn om je aan te spiegelen, en zoveel mogelijkheden om iets aan je uiterlijk te veranderen. Dat geeft ons de illusie dat perfectie bestaat, dat we ooit aan dat ideaalbeeld gaan voldoen. Die ballon moeten we doorprikken. We zullen nooit een perfect, ideaal en permanent gelukkig leven leiden.”
Ook voor Woertman ligt daar de kern van een oplossing. “Perfectie is een momentopname, net als geluk. Het is waanzin om dat 24 uur per dag na te streven. Dat moeten we de jongvolwassenen bijbrengen. Instagram aan banden leggen, de chirurgie wettelijk inperken... Het zal niet helpen. Probeer het gebruik van social media te beperken. Daar kan de school of de ouder een rol in spelen. Begin al met letterlijk minder van die ideaalbeelden in je hersenen binnen te laten. Kijk naar jezelf in de spiegel, zoek terug dat contact met wie je echt bent. Ik besef dat dit een hele opdracht is, laat staan voor dertienjarigen.”
Misschien is deze drang tot cosmetische zelfverbetering geen sneeuwbal die de heuvel afrolt, maar een slingerbeweging. “Je merkt toch dat er wereldwijd wat reactie komt, dat er over de gigantische druk van dat ideaalbeeld gepraat wordt”, zegt Devisch. “Laten we ook niet vergeten dat we uit een periode van bodypositivity komen. Diversiteit had een plaats, die gedachte vond weerklank en had invloed. We kunnen daar terug naartoe.”
Vermeylen relativeert en gaat op bezoek bij zijn dochters. “Ik kan je theoretisch vertellen wat schoonheid is en het over de gulden snede hebben en het belang van symmetrie vermelden. Maar perfectie kan heel vervelend zijn. Mijn twee dochters hebben bij de geboorte een hersenletsel opgelopen en leven in een begeleid wooncentrum. Daar zie ik door het esthetische heen veel schoonheid. Veel mensen die het beste maken van een leven met beperkingen, die lachen en genieten. ‘Papa, moest er nu een apparaat of operatie bestaan waardoor ik uit mijn rolstoel kon, dan zou ik het niet meer willen, ik ben gelukkig zo’, zei een van mijn dochters me onlangs. Schoon hé.”
Meer lezen
