Vrouwen en seks: “Seksueel genieten, start bij de acceptatie van je eigen lichaam”

De zindering van die hele scène is bijna tastbaar. Omwille van het verbodene? Of omdat het de ultieme onderwerping toont? Of is het gewoon zodanig goed gemaakt? In 2019 werd Fleabag dan ook bekroond met zes Emmy Awards. Wellicht is het een mix van dat alles, maar zeker ook dit: ik ben als vrouw zo treffend geraakt, omdat dit door een vrouw, Waller-Bridge zelve, werd bedacht en geschreven – zij wist perfect ‘which buttons to push’. Een zeldzaamheid; wat opwindend beeldmateriaal betreft, moeten we het vooral doen met mannelijke makelij – van hem, voor hem. Als fictie wil prikkelen, is de vrouw doorgaans het onderwerp van verlangen en verre van vragende partij, laat staan als meerlagig personage. De seksueel geladen vrouwenblik, haar actieve goesting, doet nu pas haar intrede. Godzijdank.

De onvolmaakte man

Die mannelijke dominantie geldt niet alleen voor fictie natuurlijk. Neem nu de anatomische theorieën over de vrouwelijke geslachtsorganen door de eeuwen heen. Tinne Claes is historica aan de KULeuven, en onderzoekt de geschiedenis van geneeskunde, gender en seksualiteit. Ze wijdde een blog aan de evolutie van het vrouwelijk orgasme, waarop ze schrijft hoe de Grieken en Romeinen de clitoris zagen als de mislukte poging van het vrouwelijk lichaam om een penis te maken. Zo beschouwde de Romeinse arts Galenus de vrouw als een onvolmaakte man, met eenzelfde anatomie, zij het aan de binnenkant. “De eierstokken stonden gelijk aan de testikels, de vagina en de baarmoeder waren een soort van naar binnen gegroeide penis”, licht Claes toe. Meer nog: omdat een man moest klaarkomen voor een zwangerschap, moest een vrouw dat volgens hen ook. Mét zaad zelfs. Het idee dat mannen en vrouwen hetzelfde basisontwerp hadden, bleef in zwang tot de achttiende eeuw. Tot dan werd de clitoris als het knooppunt van vrouwelijk genot gezien, net zoals de penis dat bij de man was. “Het vrouwelijk genot had zeker wel bestaansrecht, maar dus enkel in functie van de voortplanting”, legt Claes uit. “Om zwanger te worden én als compensatie van God voor het lijden dat gepaard ging met bevallen – anders zouden al die getraumatiseerde moeders nooit nog tot de daad willen overgaan.”

“het vrouwelijk orgasme zou in een evolutionair ver verleden nodig geweest zijn om de eisprong in gang te zetten – zoals nog altijd het geval bij o.a.  katten en konijnen”

Intussen weten we dat dit lulkoek is, natuurlijk. Maar als het niet is om kinderen te krijgen, waarom komen we dan wél klaar eigenlijk? Na bijna 2.000 jaar hebben onderzoekers aan de universiteit van Yale er in 2019, onder meer op basis van onderzoek bij konijnen, eindelijk een bevredigend antwoord op geformuleerd: het vrouwelijk orgasme zou in een evolutionair ver verleden nodig geweest zijn om de eisprong in gang te zetten – zoals nog altijd het geval bij o.a. katten en konijnen. In die zin was de logica van die gekke Romeinen niet zo vergezocht; de vrouwelijke climax speelde wel degelijk een rol in het voortplantingsproces. Maar wat ze niet wisten, is dat onze mensensoort biologisch zo geëvolueerd is dat de vrouw spontaan is gaan ovuleren; de eisprong gebeurt automatisch, en niet per se door een orgasme. Dat we toch nog klaarkomen, is ‘een fortuinlijke gift van de evolutie’, volgens de wetenschappers. Het mag al eens meezitten.

Welk orgasme?

Dat orgasme stierf vanaf de 18de eeuw alleszins een stille dood. “In de loop van de 18de en 19de eeuw gingen artsen mannen en vrouwen als fundamenteel verschillend zien”, licht Claes toe. “In tegenstelling tot bij mannen, wist men toen, was bij vrouwen een orgasme helemaal niet nodig voor reproductie. Het vrouwelijk zaad bestond niet langer. Ze hadden het nu over eicellen, die ook zonder opwinding bevrucht konden worden”, vertelt Claes. “Deze nieuwe ideeën vonden ook uiting in de slaapkamer”, gaat ze verder. “Het nieuwe, victoriaanse ideaalbeeld was de vrouw die lijdzaam de daad onderging.” Gedaan met genieten dus.

Qua frustrerende opvattingen deed de psychoanalyticus Sigmund Freud er begin 20ste eeuw nog een nefast schepje bovenop, weet Claes. Als er al een orgasme kwam, dan was dat volgens hem idealiter door penetratie: “Vrouwen die enkel een orgasme konden bereiken door clitorale stimulatie waren volgens hem gestoord, frigide of seksueel onrijp. Bovendien was er volgens Freud een kwalitatief verschil: een vaginaal orgasme was beter dan een clitoraal orgasme”, legt ze uit. Had hij het echt over de vagina? Dat geboortekanaal, gevoelig? Voor alle duidelijkheid: Freud theoretiseerde maar, hij heeft het nooit empirisch vastgesteld. Een foute non-vaststelling die bovendien bijzonder hardnekkig is gebleken, en tot vandaag mee bepalend is geweest voor de wijde orgasmekloof tussen man en vrouw. De internationaal gerenommeerde Nederlandse seksuologe/psychologe Ellen Laan stelt dat amper dertig procent van de vrouwen klaarkomt tijdens penetratie, tegenover negentig procent van de mannen.

Macht en meer

Over het algemeen trekken vrouwen aan het kortste eind, zo blijkt. Maar hoe is de man überhaupt het ijkpunt in onze samenleving geworden? Omdat vrouwen biologisch minder sterk zijn; de gespierde man ging de kost winnen, kreeg status. En omdat vrouwen zwanger kunnen worden. “Als het gaat over de voortplanting van de groep, over het zorgen voor erfgenamen”, vertelt seksuologe en relatietherapeute Rika Ponnet, “zie je dat ook religie een belangrijke rol speelt in de afscherming van de vrouw. Als maagd trouwen, is nog altijd een heel belangrijk thema – dat is heel sterk daardoor bepaald”, stelt ze. “We zijn daar in het Westen nog niet zo heel lang vrij van. Kijk naar de generatie van mijn ouders; mijn moeder is als maagd het huwelijk ingegaan. Er waren geen voorbehoedsmiddelen, als je al het risico nam om voorhuwelijkse seks te hebben en je werd zwanger, dan stonden je pek en veren te wachten.”

“De wijze waarop wij relaties en seksualiteit beleven, gaat altijd weer over machtsverhoudingen, dat is wat het feminisme ook aankaart” (Rika Ponnet)

De anticonceptiepil kwam in Vlaanderen in 1961 als geroepen. Al nuanceert Ponnet: “Vlaanderen was toen nog diep katholiek; je ging het huis uit omdat je trouwde. We krijgen dikwijls beelden aangereikt van die vrolijke jaren 60 en 70 waaruit lijkt alsof iedereen leefde als Hugo Claus. Maar dat was dus niet zo, hé.” (lacht) Ze gaat verder: “Hoewel mijn moeder al over de pil kon beschikken, bleef seks iets negatiefs; het werd in een heel angstige, afkeurende sfeer behandeld en was nog altijd bedoeld voor de voortplanting. Toen ik opgroeide, werd er gewoon niet over gepraat. En dan zijn we pas langzaamaan beginnen door te bloeien naar een sfeer waarin ook genot kon.” De pil gaf de vrouw alleszins, hoe traag ook, meer macht; ze kon kiezen of ze al dan niet bevrucht wilde worden. “De wijze waarop wij relaties en seksualiteit beleven, gaat altijd weer over machtsverhoudingen, dat is wat het feminisme ook aankaart”, stelt Ponnet. “Wie bepaalt hoe het seksleven eruitziet, en wie past zich aan? Als er geen goed machtsevenwicht is, is het vaak ook het laatste domein waarop vrouwen ‘ja’ of ‘nee’ kunnen zeggen.”

Betty acceptance

“Dat vrouwen opkomen voor gelijkwaardigheid is trouwens van alle tijden”, vult Claes aan. “Vrouwen hebben doorheen de hele geschiedenis die discriminatie aangekaart, zélfs in de middeleeuwen.” Maar haar orgasme, dat werd pas echt ten volle geclaimd tijdens het feminisme in de jaren 1960. Door Betty Anne Dodson onder andere – ze was er naar verluidt trots op dat haar initialen zich lieten spellen als ‘bad’. Dodson is een van de heldinnen van Ann Cuyvers, zij richtte 25 jaar geleden de vrouwvriendelijke eroticashop Erotische Verbeelding in Antwerpen op, als alternatief voor de toen toonaangevende seksshops. Intussen verdeelt ze in de geest van Dodson nog steeds speeltjes die vrouwen naar de zevende hemel helpen. “Dodson was dé vrouw, een van de eerste die tot in België geraakt is. Met haar video’s toen nog. Ze zei dat we moesten masturberen, en hoe – al dan niet met vibrator. En dat was voor mij een openbaring; iemand die zo sekspositief ingesteld was”, herinnert Cuyvers zich. Later zou Fifty Shades of Grey dat met ook zoveel vrouwen doen, vertelt ze: “Die reeks heeft vrouwen met hun buik doen voelen wat erotiek kan zijn, heeft hen die overgave geleerd. Of het nu hoogstaand was of niet, ik vind het fantastisch wat de maakster daarmee bereikt heeft.”

“Seksueel genieten, start bij de acceptatie van je eigen lichaam, het graag zien van jezelf. En dat ook daarin alles kan en mag, zoals seksspeeltjes en dergelijke” (Rika Ponnet)

Sekspositief houdt ook body acceptance in, stelt Ponnet. “Ik ben immens dankbaar voor bladen als Flair. De wijze waarop het niet-aflatend alle mogelijke lichamen genormaliseerd heeft, is bewonderenswaardig. Ze geven aan alle vrouwen binnen onze onrealistische beeldcultuur het signaal dat je lichaam, hoe het er ook uitziet, iets is om dankbaar voor te zijn, om plezier aan te beleven.” Dat soort boodschappen blijven heel erg nodig, weet ze: “Ik kom nog met heel veel vrouwen in contact die hun lichaam haten. Die in de spiegel kijken en zeggen: ‘Je bent een mottig wijf’.” Die zelfacceptatie is een voorwaarde voor genot, gaat Ponnet verder: “Seksueel genieten, start bij de acceptatie van je eigen lichaam, het graag zien van jezelf. En dat ook daarin alles kan en mag, zoals seksspeeltjes en dergelijke.” En dat heeft dan weer positieve gevolgen voor een eventuele partner, zegt Cuyvers: “Het grootste geschenk dat je jezelf kunt geven, is niet alleen zelfliefde, maar ook weten wat je wilt”, vindt Cuyvers. “Als jij niet weet wat je zelf fijn vindt, hoe kan je partner het dan in godsnaam weten?”

Naar de maan

Cuyvers baat niet enkel een shop uit, ze is ook erotisch counselor voor vrouwen: “De sessies gaan doorgaans over hoe je tot een orgasme kunt komen en hoe je meer kunt genieten van de reis onderweg naar die climax. De deelnemers zijn vrouwen die al van alles geprobeerd hebben, maar opgegeven hebben”, legt Cuyvers uit. “Meestal komt dat omdat er effectief een gebrekkige kennis is van de eigen anatomie.” En dat is niet eens zo verwonderlijk. De invloed van Freud ging pas aan het wankelen in de jaren 50, dankzij het onderzoek van Alfred Kinsey en later door de Amerikaanse seksuologen Masters en Johnson, vertelt Claes. “Zij bestudeerden het orgasme voor het eerst in het labo; het was gestoeld op échte ervaringen, fysiek gemeten bij vrijende koppels.” Over hóé dat orgasme werd bereikt, was het wachten op de onlangs overleden Shere Hite; in haar rapport uit 1976 stelde ze dat vrouwen vooral klaarkomen door stimulering van de clitoris en dus niet door penetratie – een ‘penisbedreigend’ werk dat toen insloeg als een bom.

In 2014 stelden Italiaanse onderzoekers dat zowel het vaginaal orgasme als de g-spot niet bestaan; je wordt enkel opgewonden omdat je clitoris gestimuleerd wordt, uit- of inwendig

Maar het was pas in 1998 (!) dat de Australische uroloog Helen O’Connell als allereerste die clitoris in haar volle glorie in kaart bracht. De Romeinen hadden ergens gelijk: er is wel degelijk veel gelijkenis met de penis. Meer dan ze ooit hadden kunnen vermoeden, echter. O’Connell stelde bijvoorbeeld vast dat de clitoris ook 7 tot 12 centimeter lang is – waarvan 90% zich binnenin het lichaam bevindt. Bij opwinding gaan zowel de penis als de clitoris opzwellen: ook vrouwen hebben een erectie. Maar de clitoris heeft wel twee keer meer zenuwuiteinden… Eat this, Freud! Om de theorieën van die laatste helemaal te begraven: in 2014 stelden Italiaanse onderzoekers dat zowel het vaginaal orgasme als de g-spot simpelweg onbestaande zijn; je wordt dus enkel opgewonden omdat je clitoris gestimuleerd wordt, uit- of inwendig. En zeggen dat er nog eerder mensen (of liever: mannen) op de maan liepen, voor we wisten hoe de onderbuik van de vrouw in elkaar zit.

“Expliciet programma’s over seks en genot, dat hadden we twintig jaar geleden ook al. Een gesprek over wat intimiteit is en kwetsbaarheid, dat zou pas ongezien zijn” (Rika Ponnet)

Het is prille wetenschappelijke kennis, wat maakt dat er nog altijd heel veel ruis zit op de gemiddelde erotische knowhow. De drempel om ernaar op zoek te gaan, lijkt alleszins een heel pak lager te liggen vandaag: “Het cliënteel van vrouwen die bij mij om hulp en advies komen vragen, is hetzelfde gebleven, maar ze zijn ondertussen met zoveel meer”, zegt Cuyvers dankbaar. Ook populaire sites als allesoverseks.be en OMGYes.com – een online orgasmeplatform voor vrouwen met tutorials en interactieve masturbatieoefeningen -, een veelheid aan boeken en seksuologen op radio en tv werken een inhaalbeweging in de hand. En dan hebben we het nog niet over expliciete programma’s als Club Flo; “Open en Bloot met Tiany Kiriloff deed dat twintig jaar geleden al”, herinnert Ponnet zich. “Wat intimiteit is, en kwetsbaarheid, een gesprek over seks binnen een relatie; dat zou pas ongezien zijn”, gaat ze verder.

Sparen voor de ware

Die man-vrouwrelatie is inderdaad een eigen show waard. Ellen Laan, die eerder de orgasmekloof onderzocht, heeft wat dat betreft baanbrekend onderzoek gedaan. Een speciale tampon die door lichtreflectie de mate van doorbloeding in de vaginawand registreert, toonde zo het volgende aan: lichamelijk raakten de onderzochte vrouwen even opgewonden van een mannelijke pornofilm als van een vrouwvriendelijke variant. Alleen, ze stelden zelf enkel opwinding vast bij de laatste. Mannen werden ook door beide opgewonden, én stelden dat ook zo vast. Het kan zijn dat vrouwen het minder goed aanvoelen; hun fysieke opwinding is dan ook niet zo zichtbaar. Maar volgens Laan zou het ook kunnen dat vrouwen evolutionair geleerd hebben om hun opwinding te onderdrukken; ze moest die sparen voor ‘de ware’, gezien het beperkt aantal kinderen dat ze maar kan baren. Het komt er alleszins op neer dat er bij de vrouwelijke opwinding twee systemen spelen: de lichamelijke, die heel krachtig is, en de mentale, die afremt. Die mentale remming wordt bovendien maatschappelijk en situationeel gevoed, volgens Laan; er is immers een voortdurende interactie tussen de mens en zijn omgeving.

“De grootste voorspeller van seksuele problemen, zijn emotionele problemen: zit de waardering van je relatie scheef, dat lukt het ook seksueel vast niet meer goed”

Laan ziet seksueel verlangen dan ook niet als een drift (het is geen levensnoodzakelijke, puur lichamelijke behoefte), maar als een emotie. De grootste voorspeller van seksuele problemen, is volgens haar emotioneel van aard: de waardering van de relatie. Dat zie je ook aan het verschil in seksueel verlangen tussen man en vrouw; bij de man vermindert dat bij het ouder worden, een vrouw ervaart minder lustgevoelens bij een groeiend tekort aan emotioneel contact. Maar dat wil dus niet zeggen dat vrouwen minder gericht zijn op seks. Het gebrek aan goesting, zit ’m in het feit dat een vrouw heel vaak minder seksueel plezier beleeft, volgens Laan. Als je zelden klaarkomt of niet opgewonden raakt, waarom zou je er dan zin in hebben? Ze pleit daarom voor een nieuwe definitie van seks: het delen van seksueel plezier, op welke manier dan ook. Dat kan zelfs over een tongzoen gaan, weet Ponnet: “Er zijn nog veel volwassenen die daarmee worstelen, ik zie dat in mijn praktijk. En waarover gaat dat, een goeie tongzoen? Over afstemming. Over het gezamenlijk genot.” Maar Ponnet geeft hoop: “De evolutie zit goed. En dan vooral doordat er een grotere gelijkwaardigheid is tussen mannen en vrouwen – tussen álle genders overigens. En dat is wat er nodig is voor een seksualiteit waarbij je elkaar tegemoet komt.”

Alleszins, als we nu pas weten hoe de clitoris eruitziet, zitten we hoe dan ook nog maar aan het topje van de ijsberg wat dat genieten betreft. En dan ziet de toekomst er in ieder geval wel zeer, nu ja, rooskleurig uit.