Eén op de twee vrouwen krijgt ooit last van urineverlies. Bij één op de acht gaat het over meer dan urine alleen. Toch blijft onze kennis over het orgaan dat alles ‘down under’ reguleert oppervlakkig. Hoog tijd voor een diepgaand bekkenbodemonderzoek! In onderstaand artikel vertellen echte vrouwen -zonder filter- over echte bekkenbodemproblemen, en leggen experts uit dat er voor zowat elk bekkenbodemprobleem ook een oplossing bestaat.
‘Ik weet dat je ’m regelmatig moet trainen – wanneer je voor een rood licht staat bijvoorbeeld. Voor goede seks.’ ‘Echt: hoe dan? En kun je dat de volgende keer even voordoen?’ ‘Wel mee opletten hoor, te strak wil je ook niet: zo ken ik iemand die bij haar bevalling helemaal is doorgescheurd. Een gekend probleem bij fanatieke loopsters.’ ‘WTF?’ Zo ging de WhatsApp-conversatie in een van mijn vriendinnengroepen – een bende prille dertigers zonder kinderen – nadat ik er de vraag ‘Wat weet jij eigenlijk over je bekkenbodem?’ had gedropt in een notendop. Of ik me voor mijn steekproef wel tot de juiste populatie had gericht? Ik begon er ook aan te twijfelen. Gelukkig bracht de wetenschap snel uitsluitsel: we waren niet alleen. Maar erg weinig vrouwen blijken er een goede kennis van hun bekkenbodem op na te houden. Lokaliseren lukt meestal nog, maar benoemen waarvoor hij zoal dient, is moeilijk. Op zoek gaan naar informatie doen we meestal pas wanneer het te laat is.
Postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen en bekkenbodemkinesitherapeut in het UZA Hedwig Neels heeft zich verdiept in deze weinig gekende spiergroep en brengt er nu ook een boek over uit, Het Bekkenbodemboek. Alles wat je als vrouw over je bekkenbodem wil weten, om die leemte in onze kennis van het menselijk lichaam op te vullen. “Een paar jaar geleden vroegen we een grote groep vrouwen van 18 tot 65 jaar om een uitgebreide vragenlijst in te vullen over de bekkenbodem: waarvoor die dient, wat bekkenbodemproblemen zijn, en of ze er ooit info over hebben gekregen. De resultaten waren bedroevend.”
“Onze bekkenbodem wordt al snel geassocieerd met plassen, stoelgang maken en seks. Drie onderwerpen waar mensen het liever niet over hebben” (Hedwig Neels, postdoctoraal onderzoeker en bekkenbodemkinesitherapeut UZA)
Omdat ik graag wilde geloven dat vrouwen die zich al één of meerdere keren erg bewust waren geweest van hun bekkenbodem (met name door er een baby van een paar kilo doorheen te persen) er wél meer over zouden weten, ging ik voor een tweede proef op de som. Helaas bleven ook de antwoorden in de ‘mamagroep’ op WhatsApp – iets oudere dertigers mét kinderen – bedenkelijk schamel en opvallend schuchter. Pas toen een van mijn vriendinnen, een mama van drie, toe durfde te geven dat ze sinds de geboorte van haar laatste last heeft van een kleine rectale verzakking die stoelgang ophouden moeilijk maakt, kwamen de lippen los. Jill* (35): “Na de geboorte van Max* had ik moeite om mijn plas op te houden. Mijn blaas voelde de hele tijd vol aan en als ik ergens heen moest, rende ik telkens nog snel naar het toilet om lekkage op gênante momenten te voorkomen.” Herkenbaar, zo bevestigt Lauren* (34): “Na mijn laatste bevalling volgde ik kine om mijn binnenste buik- en bekkenbodemspieren weer steviger te maken. Maar bij een lachbui is een accidentje nog altijd snel gebeurd. Samen met de kinderen op de trampoline springen, hoeft ook niet meer.”
Het laatste taboe
Dat er onder het oppervlak heel wat van dit soort verhalen verborgen liggen, is niet verwonderlijk. De cijfers liegen er immers niet om: ongeveer één op de drie vrouwen heeft na haar bevalling last van urineverlies. Eén op de acht heeft een verminderde controle over de anus, terwijl de helft dan weer last heeft van een kleine of grotere verzakking van blaas of baarmoeder. In 20 procent van de gevallen zorgt die verzakking voor hinder, en 10 tot 15 procent zal voor dat probleem zelfs ooit chirurgie moeten ondergaan.
Waarom er toch zo weinig over wordt gesproken? “Allereerst gaat het hier om een probleem in een heel intieme regio”, vertelt Neels. “Onze bekkenbodemregio wordt al snel geassocieerd met plassen, stoelgang maken en seks. Drie onderwerpen waar mensen niet altijd even graag over vertellen. Daarnaast hebben blaas- en incontinentieproblemen ook een grote psychologische impact: vrouwen die plas, windjes of stoelgang moeilijk kunnen ophouden, schamen zich daarvoor. Zo erg zelfs dat ze ervoor wegblijven van sociale gelegenheden en dat ze er dus ook niet over durven te praten.” Maud* (33): “Tegen jullie durf ik er wel voor uit te komen dat ik aan mijn bevalling aambeien overhield en dat er soms al eens een windje ontsnapt, maar het blijft gênant. Vooral ook omdat je er niemand over hoort praten, waardoor het lijkt alsof je de enige op heel de wereld bent met dat probleem.”
Eén op drie vrouwen heeft na haar bevalling last van urineverlies, eén op acht heeft een verminderde controle over de anus
Om het taboe voor eens en altijd te doorbreken, is vooral een betere kennis over de bekkenbodemregio nodig, redeneert Neels. “Er is over die regio nog steeds veel te weinig medische info beschikbaar. In een haast overgemedicaliseerde wereld, waarin we met kennis over de meest complexe anatomische systemen om de oren worden geslagen, is dat een bijzonder vreemd hiaat.”
Om vrouwen op een heel laagdrempelige manier aan te sporen hun eigen lichaam in die regio beter te leren kennen, richtte Neels in samenwerking met de Universiteit Antwerpen het online platform The Pelvic Floor op. Daar vinden vrouwen alle info die ze nodig hebben om hun bekkenbodem gezond te houden én om eventuele problemen aan te pakken. “Door vrouwen afdoend te informeren en het onderwerp steeds meer bespreekbaar te maken, hopen we een beweging van empowerment op gang te brengen. Het doel: vrouwen laten weten dat ze niet alleen zijn met hun bekkenbodemperikelen en dat er voor zowat elk probleem ook een oplossing bestaat.” Hoe die oplossing er precies uitziet, varieert van vrouw tot vrouw. “Sommigen zijn geholpen met bekkenbodemspieroefeningen of een gezondere levensstijl. Blijkt dat onvoldoende, dan is er nog een hele waaier aan verdere stappen, zoals medicatie om je blaas rustiger te maken, een pessarium om een verzakking van je vagina of baarmoeder terug te duwen, of chirurgie. Werkt niets, dan kunnen we vrouwen ook nog altijd helpen om beter om te gaan met hun probleem.”
Let’s talk about sex
Bekkenbodemproblemen adequaat aanpakken, komt eerst en vooral neer op een beter inzicht in het orgaan. “Veel mensen denken bij het woord bekkenbodem vooral aan bekkenbodemspieren, maar het geheel is veel complexer. Bekijk de bekkenbodem als een grote trampoline van spieren die in je bekken ophangt. Die trampoline zit aan het uiteinde met ligamenten en bindweefsel aan de beenderen van je bekken gehecht. Door dat weefsel lopen bij vrouwen – naast zenuwen en bloedvaten – ook nog drie belangrijke openingen: je plasbuis, je vagina en je endeldarm die uitloopt in de aars.”
Door de omvang en de centrale plek die onze bekkenbodem in ons lichaam inneemt, vervult hij heel wat belangrijke functies. “Ten eerste regelt de bekkenbodem je continentie: alles wat te maken heeft met het ophouden en weg laten stromen van urine, stoelgang en windjes. Daarnaast ondersteunt onze bekkenbodem alle organen in ons kleine bekken, zoals de blaas, de baarmoeder, de endeldarm en het anale kanaal. Zijn je bekkenbodemspieren niet meer stevig genoeg, en komt er wat meer speling op je ophangsysteem van die organen, dan kan dat leiden tot een orgaanverzakking. Sommige vrouwen krijgen daar last van na een moeilijke bevalling, andere bij het ouder worden.”
“Beschadigde bekkenbodemspieren kunnen ervoor zorgen dat je seksueel veel minder voelt en dat je minder opgewonden geraakt” (Hedwig Neels)
“Ook voor ons seksleven is onze bekkenbodem van belang”, gaat Neels verder. “Beschadigde bekkenbodemspieren kunnen ervoor zorgen dat je seksueel veel minder voelt en dat je minder opgewonden geraakt. Wie haar bekkenbodem goed leert kennen en gebruiken, kan het voor zichzelf trouwens ook net leuker maken en intensere orgasmes krijgen. Tot slot draagt onze bekkenbodem ook bij aan onze core stability: samen met de buikspieren, beenspieren en rugspieren houdt hij ons lichaam in evenwicht.”
De meeste problemen met onze bekkenbodem ervaren we na een zwangerschap of een bevalling. Toch kunnen ook vrouwen die nooit een kind hebben gebaard last krijgen. Een probleem waar veel jonge meisjes mee rondlopen, is een té gespannen bekkenbodem. “Vooral vrouwen die veel van hun lichaam eisen, bijvoorbeeld door veel te sporten of voortdurend hun buik in te trekken, lopen risico. Ook een te gespannen bekkenbodem kan zorgen voor problemen: spieren die permanent moeten werken, laten het weleens afweten als het er écht toe doet.”
Ook seksueel kan een te gespannen bekkenbodem roet in het eten gooien. “Een te strakke bekkenbodem kan niet meer goed ontspannen. Dat maakt vrijen moeilijk: je vagina kan immers niet voldoende plaatsmaken voor een penis. Vrouwen die daar last van hebben, komen vaak in een vicieuze cirkel terecht: seks doet pijn, waardoor hun spieren na verloop van tijd door de gedachte aan vrijen alleen al in elkaar krimpen.” Om die cirkel te doorbreken moet je eerst inzicht krijgen in de oorzaak van je probleem. “Soms geeft een gespannen vagina aan dat je partner misschien toch niet de man of vrouw van je leven is, soms wijst het op een seksueel trauma, maar evengoed is de spanning het gevolg van te veel stress overdag of is het een onbewuste dagelijkse gewoonte geworden. Bijna altijd is je bekkenbodem adequaat leren ontspannen de belangrijkste stap: merk op dat je permanent vasthoudt en neem bewust tijd om je lichaam opnieuw los te leren laten. Bij dat laatste kunnen ademhalings- en relaxatieoefeningen van pas komen. Is het probleem hardnekkiger, dan kunnen oefeningen, eventueel met hulpstukken, bij een gespecialiseerde kinesist helpen.”
Postpartumperikelen
Hoewel bekkenbodemperikelen dus zeker niet alleen na een bevalling voorkomen, is de kans dat je ze postpartum ontwikkelt wel veel groter. Of ons lichaam dan niet gemaakt is om te bevallen? “Toch wel, alleen vonden er de laatste duizenden jaren een paar veranderingen plaats die het onze bekkenbodem knap lastig maken”, aldus Neels. “Evolutionair gezien gingen we van horizontale viervoeters naar rechtopstaande homo sapiens. Voor onze bekkenbodem betekende dat vooral dat die aan stevigheid moest winnen om ons bovenlichaam met alle bijbehorende organen te kunnen dragen. Die stuggere bekkenbodem maakt vaginaal bevallen moeilijker en dus de kans op complicaties achteraf groter. Daarnaast gingen mensen ook steeds meer werken met hun hersenen, wat er letterlijk voor zorgde dat ons hoofd in omvang toenam. Voor persende mama’s ook geen cadeau.
‘Hoewel bekkenbodemperikelen zeker niet alleen na een bevalling voorkomen, is de kans dat je ze postpartum ontwikkelt wel veel groter’
Vrouwen met een grote baby lopen extra risico. Net als vrouwen die zelf aan overgewicht lijden, die genetisch belast zijn met een ‘moeilijke’ bekkenbodem of zij die er een zware bevalling op hebben zitten, bijvoorbeeld van een sterrenkijker, een baby in stuit of waarbij een armpje of schouder de verkeerde kant op steekt. Dat vrouwen er de laatste jaren steeds vaker voor kiezen te wachten met kinderen tot ze een dertiger of veertiger zijn, helpt er ook niet aan. Hoe ouder je bent, hoe minder flexibel je bekkenbodem immers wordt.”
Een bevalling is en blijft een grote uitdaging voor je bekkenbodem, maar je kunt hem preventief al zo soepel en gezond mogelijk maken. Neels: “Als zwangere vrouw kun je in de laatste fase van je zwangerschap elke dag een paar minuutjes tijd nemen om je perineum – het stukje weefsel tussen je vagina en aars – te masseren en te stretchen. Zorg vooral ook voor voldoende beweging: ook zwangere vrouwen zouden gemiddeld aan zo’n 150 minuten matige fysieke activiteit per week moeten komen. Leer op voorhand ook al heel bewust je bekkenbodemspieren goed opspannen en ontspannen. Vrouwen die daar regelmatig op oefenen, gaan een vlottere bevalling tegemoet. Tot slot ook belangrijk: eet gezond, vermijd overgewicht en vermijd constipatie: hoe minder je je bekkenbodemspieren onnodig belast, hoe beter.”
Hoe je na de bevalling die gehavende bekkenbodem zo snel mogelijk weer hersteld krijgt? Oefening baart kunst. “Veel vrouwen denken dat je vlak na een bevalling nog niet met verstevigende oefeningen mag beginnen, maar dat klopt niet. Houd het in het begin natuurlijk wel rustig: probeer eerst weer voeling te krijgen met je uitgeputte en overstretchte spieren. Langzaamaan de controle herwinnen en weer durven te plassen en loslaten om stoelgang te maken, is stap één. Als dat lukt, kun je beginnen met bekkenbodemoefeningen. Probeer elke dag drie reeksen van acht tot twaalf setjes te doen: span je spieren een aantal tellen op, alsof je een blauwe bes via je vagina naar binnen probeert te trekken, en laat vervolgens bewust weer los. Stel je dat laatste voor als een bloem die langzaam haar blaadjes opent.”
Voor vrouwen die nooit een kind hebben gekregen, maar door de leeftijd of te veel spanning ook last van hun bekkenbodem krijgen, geldt hetzelfde: goed leren opspannen en ontspannen is de sleutel.
