Van modernistisch paviljoen tot sanatorium: 12 mooie wandelingen op verlaten plekken in België
Ons land loopt over van de monumentale meesterwerken en architectuurparels die door de tand des tijds in de vergetelheid zijn geraakt. Ze staan er nog, maar vaak neemt de oprukkende natuur het over. Van een oude staalfabriek tot een opgeblazen spoorbrug: op deze vergeten plekken in België halen urbex-toeristen hun hart op.
1. In het spoor van expo 58
Onmiddellijk na de sluiting van de wereldtentoonstelling op de Heizel was het er al scherven rapen: zonder pardon werden paviljoenen opgeblazen en bouwwerken afgebroken. Gelukkig zijn er ook nog heel wat restanten van gebouwen en monumenten blijven staan: een waar architecturaal pretpark voor liefhebbers van vergane glorie en industriële bouwkunst. Een van de blikvangers, is de Benelux-poort: één van de tien voormalige grote toegangspoorten tot de expo. Tot 2000 stond het ronde, blauwe paviljoen te verkommeren, maar intussen knapte de Brusselse overheid het op en doopte het om tot ontmoetingsplek voor senioren. Een van de meest tot de verbeelding sprekende verlaten plekken in ons land om met een ommetje te verblijden op een oningevulde dag.
Ossegempark, 1020 Brussel.
2. Fortengordel rond Antwerpen
Om Antwerpen goed in te dijken bij een mogelijke militaire aanval van buitenaf, werd er in 1912 op zo’n twintig kilometer van de stad zelf, een fortengordel aangelegd. Hoewel de gordel een sleutelrol gespeeld heeft in het verzet tegen de Duitse invasies tijdens de eerste Wereldoorlog, moest het Belgisch leger in oktober van 1914 toch het hoofd buigen voor de bezetter. Bij vertrek blies het leger dan ook verschillende forten op, maar de brokstukken en restanten blijven tot op de dag van vandaag bewaard. Vooral de forten van Mortsel, Brasschaat, Edegem, Wommelgem en Kessel zijn absoluut de moeite van het bezoeken waard. Op verschillende sites bij de forten vind je intussen ook een leuke (zomer)bar. In de loods vol vintage woonwagens en aangrenzende groene speelweide van De Schuur in Borsbeek, kun je bijvoorbeeld een hele zomer lang terecht voor een zomers terrasje met muziek, retro-spelletjes, een avonturenparcours en een overdekte skate-piste.
Voor meer info over de locatie van de forten: kijk op fortengordels.be
3. Shutter Island in de Ardennen
Hoewel veel van de originele interieurs intussen gestript zijn en het gebouw danig in verval, blijft het Sanatorium du Basil een van de meest besproken urbex-locaties in België. Het oude ziekenhuis werd rond 1900 gebouwd om tuberculosepatiënten op te vangen. Na de tbc-periode deed het gebouw dienst als psychiatrische instelling en later, tot ongeveer 2013, als centrum voor asielzoekers. Sinds de sluiting in 2013 staat het gebouw leeg. Wat het Sanatorium extra aantrekkelijk maakt voor liefhebbers van urbex-toerisme, is de indrukwekkende – en in semi-vervallen toestand licht spooky – architectuur van het gebouw. Het imposante gebouw was in zijn glorietijd – net zoals het psychiatrische centrum in de film Shutter Island – een labyrinth van brede gangen, grote slaapzalen, klinische behandelruimtes met witte tegelmuren en nostalgische traphallen.
Credit: Urbex vision.
De buitengevel, met gebogen ramen en sierlijsten, vertoont dan weer lichte art-nouveau-invloeden. Hoewel het Sanatorium natuurlijk al veel van die pluimen verloren heeft, blijft het een indrukwekkende omgeving om rond te hangen. Of je er anno 2025 als urbex-liefhebber nog écht binnen kunt gaan, blijft de vraag: mogelijk is het gebouw inmiddels te vervallen om dat veilig te houden. Maar ook langs de buitenkant geef je je ogen de kost. Bovendien is ook de bosrijke en heuvelachtige omgeving waar het ziekenhuis plek vond, absoluut de moeite van een wandeling waard.
Borgoumont 104, La Gleize in Luik.
4. Verlaten cementfabriek in Saint-Maur
In de Henegouwse deelgemeente Saint-Maur stoot je op een prachtige restant van de cementindustrie: een hoge toren die veel wegheeft van een fermette op muggenpoten is de blikvanger. Samen met een paar andere torens en indrukwekkende gebouwen van ‘Superciment Delwart’ vocht hij er jarenlang eerder tegen de oprukkende natuur dan tegen de mensen. Tenminste, tot een projectontwikkelaar het potentieel van het betonnen skelet opmerkte en het opkocht om er een nieuw woonproject onder te brengen. Sinds 2021 wordt er druk gerenoveerd om het geheel om te dopen tot zo’n veertig appartementen en lofts.
Rue du Pont à Rieu 14-20, 7500 Tournai.
5. Charbonnage de Gouffre N10 in Charleroi
Liefhebbers van vergane glorie en industrie kunnen in Charleroi hun hart ophalen. Een van de absolute urbex-toppers tot voor kort, was Forges de la Providence: het indrukwekkende karkas van een oude staalfabriek die zich als een schone slaapster over de oevers van de Samber ontvouwde. Eind 2019 werd helaas beslist dat de site niet langer als industrieel erfgoed beschermd zou worden en dus moest intussen zo’n 80 procent van de passerelles, buizen en transportbanden eraan geloven. Voor de indrukwekkende hoogoven geldt voorlopig (gelukkig) nog een sloopverbod.
Naast de staalindustrie liet ook de mijnbouw sporen achter in Charleroi. In de jaren ’10 van de 20ste eeuw was Charbonnage du Gouffre één van de belangrijkste mijnbouwbedrijven in de provincie Henegouwen. In 1916 openden die onder de noemer Charbonnage du Gouffre N10 hun tiende kolenpunt in Charleroi. De restanten van dat roemrijke verleden zijn nog altijd te bezichtigen.
Rue du Châtelet 268, 6030 Marchienne-au-pont.
6. Verlaten spoorbrug in Gellik
Sinds het midden van de 19de eeuw loopt er door ons land een spoorlijn die Hasselt met Maastricht en Aken verbindt. Hoewel die lijn in en vlak na de tweede oorlog druk gebruikt werd door huismoedertjes om smokkelwaar over de grens te brengen, loopt er nu al jarenlang geen trein meer over de sporen. Toch broedt De Lijn op een plan om terug verkeer op de sporen te zetten: geen treinen, maar trams ditmaal. Wat er daarvoor eerst nog moet gebeuren: de indrukwekkende vierendeelbrug die tijdens het interbellum in Gellik werd gebouwd om het Albertkanaal te overbruggen restaureren.
Jaagpad ter hoogte van de Wijerdijk, 3620 Gellik.
7. Jugendstil zwembad in Charleroi
Nog zo’n niet te missen architecturale parel in verval, is Piscine du Mosq. Het fraaie jugendstilgebouw met kenmerkende uitgeholde gevel in de vorm van een halve cirkel, werd door architect Éléazar Cozac oorspronkelijk ontworpen als multifunctioneel recreatief complex. Tot de late jaren negentig van de vorige eeuw deed het gebouw zowel dienst als zwembad, casino, theaterzaal, winkelcentrum en restaurant. Sinds 2004 staat het gebouw officieel echter leeg. Een tijdlang waren er plannen om het zwembad om te vormen tot moskee, maar zover is het nooit gekomen.
Credit: urbex vision.
Het raamwerk van Piscine du Mosq blijf als beschermd erfgoed voorlopig echter overeind, zij het uiteraard in verloederde toestand. De ingeslagen ramen, de graffiti, het leeggelopen zwembad en de beschadigde plafonds en beschadigde muren geven wel nog steeds een charmante indruk. Opnieuw geldt hier: het gebouw vanbinnen bezoeken is misschien niet het beste idee. Maar ook langs de buitenkant van het gebouw charmeren.
Couillet, in de regio van Charleroi.
8. Verlaten autocircuit op grote hoogte
Voor fans van verlaten autofabrieken en indrukwekkend testparcours, is er in Luik een stukje niet te missen autogeschiedenis mee te pikken. In het landelijke Nessonvaux vind je de relieken van Imperia, het voormalige Belgische automerk van wijlen Adrien Piedboeuf. Na de oorlog kende het automerk een ongekende groei. Omdat er tussen de nabijgelegen rivier en het heuvelige landschap in de streek geen plek was om die groei ook infrastructureel kracht bij te zetten, kwam een van de medewerkers met een lumineus idee: ze zouden een testparcours aanleggen op het dak van de fabriek. En dat parcours ligt er tot op de dag van vandaag dus nog altijd.
Rue Gomélevay 52, 4870 Nessonvaux.
9. Zweeds paviljoen aan de Schelde
Ter ere van alweer een wereldtentoonstelling – zij het dit keer een minder bekende variant – werd in 1930 ergens in Antwerpen een Zweeds paviljoen neergezet. Na de tentoonstelling verdween het paviljoen een tijdje van de radar, tot een Kruibeekse ondernemer de staalstructuur van het bouwwerk op de kop tikte en als cafetaria slash kassa herop bouwde naast zijn openluchtbad in een bocht van de Schelde. En daar staat het nu nog steeds, zij het wel compleet onderkomen: louter als landmark van een glorierijk verleden.
Scheldepolder Kruibeke-Bazel, 9150 Bazel.
10. Oude textielfabriek in Ronse
In de hoogdagen van de textielnijverheid bevonden er zich in Ronse maar liefst zo’n 500 grote en kleine ververijen en textielfabrieken. Veel van die historische gebouwen zijn inmiddels verdwenen, maar ook hier bleven verschillende landmarks overeind. Twee absolute must-sees zijn Weverij Vandendaele en Teintureries Belges: die eerste omwille van een recente restauratie, die tweede omwille van de indrukwekkende site die al die gietijzeren kolommen, hagen van steen en diepe verfbassins samen vormen.
Wolvestraat, 9600 Ronse.
11. Sanatorium van Tombeek
In 1937 werd er op de zonovergoten heuvels en in de frisse boslucht van Tombeek een Sanatorium gebouwd om tbc-lijders van hun longziekte te verlossen. Het gebouw zelf bleek een vernuftige Modernistische parel die veel weg had van een trappendoolhof om patiënten en bezoekers destijds zoveel mogelijk van elkaar gescheiden te houden. Dankzij de uitvinding van antibiotica was het sanatorium geen lang leven beschoren. Na een heroriëntatie als revalidatiecentrum voor langdurig zieken, sloot het complex in 1987 definitief de deuren. Na een dertigjarige periode van verval, stripte een projectontwikkelaar het gebouw tot op het geraamte en bouwde het modernistische Sanatorium daarna steen voor steen opnieuw. Het resultaat? Een gloednieuw woonzorgcentrum dat in 2017 de deuren opende.
Waversesteenweg 331, 3090 Overijse.
12. Hotel Kosmos in Rodeberg
Wat eens een prachtig jeugdhotel met openluchtzwembad en recreatiedomein was, is nu niet veel meer dan een bouwvallig etablissement met verfresten en graffiti. Het hotel werd in 1934 oorspronkelijk gebouwd als een hostel voor jongeren. Een fijn initiatief waar scholen op zoek naar een locatie voor hun bosklassen of jeugdbewegingen op zoek naar een plek voor hun zomerkamp, uiteraard massaal op afkwamen. Toen in 2002 de vergunning voor het buitenzwembad werd geweigerd, wegens slecht bereikbaar voor de hulpdiensten, raakte het complex echter in verval. Intussen kreeg Hotel Kosmos wel al een fijne nieuwe bestemming: de site werd inmiddels tot speelbos omgedoopt. Het zwembad werd verbouwd tot een amfitheater omringd met speelheuvels, tunnels en glijbanen. Een paradijs voor de allerkleinsten aan de rand van het Hellegatbos.
Rodebergstraat 53, 8954 Heuvelland.
Meer lezen:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier