“Het is mooi als mensen elkaar helpen”, vinden zowel de zakenvrouw als de galeriste. Claire Tillekaerts en Sofie Van de Velde over geld en geluk, kinderen en kunst.
Claire Tillekaerts, CEO van Flanders Investment & Trade (FIT), zit op kantoor, waar het net iets te koud is. “Het is hier zeventien graden! Ik heb drie truien aan.” We zien haar tussen twee regiomeetings in. “Net nog heb ik met onze collega’s in Azië gepraat. Na ons interview is Amerika aan de beurt. Als baas – wat een verschrikkelijk woord is dat toch – van FIT ben ik verantwoordelijk voor 330 mensen, en die taak neem ik ernstig. We zijn een grote familie, zo zie ik het, en dat gevoel moet je onderhouden.” Galeriste Sofie Van de Velde bevindt zich in haar huiskamer, omringd door boeken, kunst en kinderen. “Mijn zoon studeert boven voor een examen. Hij wil maatschappelijk werk doen, net zoals ik vroeger.”
“Ik hoor nog te vaak dat er te weinig capabele vrouwen zijn, wat zever is” (Claire Tillekaerts)
Ze kennen elkaar niet, en een live ontmoeting was fijner geweest dan een split screen, maar ze hebben duidelijk veel gemeen: een passie voor wat ze doen, een vanzelfsprekend maatschappelijk engagement, en de wil om als vrouwelijke ondernemer en leidinggevende een verschil te maken.
Van de Velde: “De mannelijke cultuur in de kunstwereld is vaak nog op macht gebaseerd, werkend met top-downbeslissingen, heel patriarchaal. Daar komt langzaam verandering in, maar in veel bestuursraden ben ik nog steeds de enige vrouw.”
Tillekaerts: “Zo’n 55% van de universitaire afgestudeerden zijn meisjes, maar slechts 20% van de bedrijfsleiders is een vrouw, en amper 17% van de start-ups zijn vrouwelijke initiatieven. Dat is een fameuze discrepantie. Ik denk dat we kinderen anders moeten opvoeden, dat we hen die absolute gelijkwaardigheid tussen jongens en meisjes moeten inprenten. We moeten onze zonen duidelijk maken dat het niet is omdat een vrouw kinderen krijgt, dat ze ook voor alle zorg opdraait. Jongens moeten het normaal vinden dat de taken gedeeld worden, en dat vrouwen carrière maken.”
Geen commentaar
Wordt dé vraag nog weleens aan jullie gesteld: ‘Hoe doet u het: zo hard werken en kinderen opvoeden?’
Tillekaerts: “Toen ik in 2006 als algemeen directeur bij Flanders Investment & Trade aantrad, werden mij door een journalist twee vragen gesteld: ‘Hoe dacht ik te overleven in een mannenwereld?’, en ‘Hoe zou ik kinderen en carrière combineren?’. Ik heb met een andere vraag gereageerd, we zaten op de vijfde verdieping: ‘Zou hij met de lift naar beneden gaan of door het raam?’. Dat was een grapje natuurlijk, maar mijn verontwaardiging was echt. Stelt men die vraag ook aan mannen? Het is toch erg dat men nog steeds probeert om je als werkende vrouw een schuldgevoel aan te praten: ‘Een moeder die geen honderd procent met haar kinderen bezig is, is een slechte moeder’. Die bewering is fout, en ze is problematisch. Ze belet vrouwen om voluit voor hun dromen te gaan.”
Van de Velde: “Ik heb zelf een nieuw samengesteld gezin met vier kinderen. Als ik het even zwaar heb, word ik daar door iedereen op aangesproken: ‘Zou je het niet wat rustiger aan doen voor je gezin?’ Mannelijke collega’s die er net zo hard voor gaan en ook vader zijn, krijgen die commentaar niet. Ooit zei een van mijn vrouwelijke kunstenaars dat ze me iets ernstigs te vertellen had. Ik vreesde een ziekte, maar ze wilde me gewoon meedelen dat ze een zoontje van acht had. Ze had dat jongetje verborgen gehouden omdat ze gelezen had dat kinderen haar carrière zouden hypothekeren. Hoe triest is dat?”
Tillekaerts: “De kwetsbare positie van vrouwen wordt tijdens de coronacrisis nog eens in de verf gezet: de kinderen kunnen niet naar school, en wie van de ouders neemt het lesgeven over? Meestal de moeder. Er zijn vandaag veel meer vrouwen in tijdelijke werkloosheid, het geweld op vrouwen neemt toe en helaas op kinderen ook. Er kleeft een etiket van tweederangsburgers aan vrouwen, zeker in crisistijden. En dan hebben we het over de situatie in de westerse wereld, waar de positie van de vrouw beter is dan op de rest van de aardbol. Volledige onderwerping, genitale verminking, kindhuwelijken, geen toegang tot onderwijs, totaal gebrek aan rechten… ( zucht) Je zult maar elders geboren worden.”
Vrouwendag is geen onnodig of leeg begrip voor jullie.
Tillekaerts: “Zeker niet. Het is een sterk signaal dat we nog een lange weg te gaan hebben en alert moeten blijven. Er zijn veel positieve evoluties: Elke Jeurissen met haar Fierce Ladies, We Are Jane: een investeringsfonds van en voor vrouwen, Women On Board voor vrouwen in leiderschapsposities… Vrouwen weten dat er werk aan de winkel is, en komen met initiatieven. Er is ook een mentaliteitswijziging voelbaar. Ik vind dat de jongere generatie van dertigers en veertigers zich meer bewust is van de gelijkwaardigheid tussen de sekses en heel anders met elkaar omgaat. Het doet me hopen dat we aan het einde van de rit de gendergelijkwaardigheid zullen bereiken.”
“Ik wil geen autoritaire baas zijn; ik ben er om mijn mensen te helpen het beste uit zichzelf te halen” (Claire Tillekaerts)
Onvermijdelijke quota
Sofie, jij wordt vaak beschreven als een galeriste met een hart voor vrouwen. Je hebt veel vrouwen in je team en vertegenwoordigt veel vrouwelijke kunstenaars.
Van de Velde: “Ik stelde op een bepaald moment vast dat ik me met vrouwelijke medewerkers omringd had. Dat is onbewust gebeurd. Ik volg gewoon mijn hart. Ik wil niet per se alleen vrouwelijke kunstenaars vertegenwoordigen – en dat is ook niet het geval – maar ze zijn vaak erg boeiend. Charline Tyberghein, Catharina Dhaen, Ilse D’Hollander, Hannelore Van Dijck, Charlotte Posenenske, Amber Andrews… Het is mijn missie om hun werk bekendheid te geven en internationaal op de kaart te zetten. Ik sta honderd procent achter al mijn kunstenaars, maar als ik andere vrouwen kan helpen, ben ik net ietsje gelukkiger. Het is belangrijk dat we elkaar kansen geven.”
Jullie zijn nochtans slechts aarzelende voorstanders van quota.
Tillekaerts: “Het feit dat quota bestaan, vind ik een belediging voor vrouwen. Maar kijk, als we ze nodig hebben om de zaak in beweging te brengen en ervoor te zorgen dat er niet alleen mannen in maatpak in de raad van bestuur zitten, dan moet dat maar. Ik hoor nog te vaak dat er te weinig capabele vrouwen zijn, wat zever is. Wat me stoort, is dat quota soms onhandig worden toegepast. Ik word vaak uitgenodigd om in een raad van bestuur te zitten, met de woorden: ‘Want we hebben nog een vrouw nodig’. Dan komt mijn haar recht. Als het me zo wordt gevraagd, weiger ik. Het zijn ook vaak dezelfde gezichten die je in al die directiecomités ziet, een handvol vrouwen is overbevraagd.”
Van de Velde: “Soms zeggen ze nog net niet: ‘We zoeken een vrouw voor onze commissie, liefst een lesbienne met een allochtone achtergrond, kwestie van wat minderheidsfactoren te cumuleren’. Je voelt je zo snel de excuustruus van dienst. Maar ik vind ook: als quota nodig zijn om diversiteit in de bedrijfswereld binnen te halen, vooruit dan maar.”
De rijkdom van kunst
Claire, als partner van componist en dirigent Dirk Brossé ben je omringd door muziek. Welke rol speelt beeldende kunst in je leven?
Tillekaerts: “Omringd door muziek en instrumenten ben ik zeker. Momenteel hebben we alles gestockeerd omdat we verbouwen, maar de verzameling etnische muziekinstrumenten van Dirk had het huis overgenomen. We hebben een duizendtal stukken die op een bepaald moment tot in de badkamer stonden, wat net iets te veel van het goede was. Dirk zag dat niet. Die kon zeggen: ‘Er staat hier toch niet veel’. Waarop ik vervolgens 185 instrumenten telde, gaande van kleine fluitjes tot een Birmese harp in de vorm van een boot.
Uiteraard spreekt kunst in de brede zin van het woord me aan. Ik had cultuurminnende ouders die me al op jonge leeftijd meenamen naar musea in binnen- en buitenland. Tentoonstellingen, concerten… Op mijn vijfde zat ik in de matineevoorstelling van de Gentse opera. Ik ben groot geworden met Pol Mara en Roger Raveel. Octave Landuyt is een vriend van ons. Ik kijk graag naar de Latemse school; Permeke en Emile Claus. Maar Jim Dine vind ik ook boeiend. Cultuur opent je blik en is enorm verrijkend. Kunst brengt licht en ruimte in je hoofd, kan zoveel gevoelens losmaken.”
“Ik sta honderd procent achter al mijn kunstenaars, maar als ik andere vrouwen kan helpen, ben ik net ietsje gelukkiger. Het is belangrijk dat we elkaar kansen geven” (Sofie Van de Velde)
Van de Velde: “Kunst wordt als een luxeproduct beschouwd, terwijl het dat niet hoeft te zijn. Misschien verwacht je zo’n opmerking van mij, omdat ik tussen kunst ben opgegroeid. Mijn ouders waren bekende kunsthandelaars: Ronny Van de Velde en zijn vrouw Jessy. Maar ga nu niet denken dat we het breed hadden, zeker niet de eerste jaren. Mijn ouders hebben alles van niets opgebouwd. Al op mijn veertiende spaarde ik om een werk te kunnen kopen, al was het maar voor 250 euro. Kunst kopen is een keuze. Spendeer geld aan een jonge kunstenaar, in plaats van aan een handtas of een etentje.
Als je elke maand moet krabben om rond te komen, en amper de huur kunt betalen, dan heb je geen ruimte voor kunst, dat begrijp ik. Maar ik ben ook in heel chique villa’s geweest waar grote auto’s voor de deur stonden, en alle muren leeg waren. Kunst kan je wereld mooier en beter maken, kan je een gevoel van geluk schenken. Het is mijn droom dat de overheid elke baby in België in plaats van een pak pampers een kunstwerkje zou aanbieden. Zijn ouders ontvangen een budget van 150 euro of zo – de prijs van een ingekaderde poster in een decowinkel – en kunnen dat investeren in werk van een jonge kunstenaar. Een kunstwerk dat meegroeit met de baby, mooi toch?”
Misschien hebben mensen drempelvrees. Kunst kopen lijkt ‘moeilijk’, alsof je fouten kunt maken.
Van de Velde: “Ik begrijp dat de kunstbranche sommige mensen afschrikt. Het is die mythische plaats waar schijnbaar alles rond geld draait, met beroemde kunstwerken die peperduur zijn en alleen bestemd voor een select gezelschap van ingewijden. Ik streef naar een grotere transparantie. We moeten een realistisch beeld van de sector tonen, helder naar iedereen toe. Wat is een galerie, wat is een kunstbeurs, wat zijn realistische prijzen voor een werk?
De kunstwereld moet toegankelijker worden. Het is een rol die ik samen met anderen graag opneem. En fouten maken? Als je je hart volgt en koopt wat je mooi vindt, is dat uitgesloten. Er zijn een aantal spelregels die je kunnen helpen: wend je tot een gereputeerde galerie die haar kunstenaars koestert en verdedigt, die verankerd is in het buitenland. Ga voor een jonge kunstenaar wiens traject je kunt volgen. Maar het belangrijkste blijft: laat je hart spreken. Je moet een werk niet overanalyseren. Als je er niets bij voelt, is het niet voor jou.”
Power to the people
‘Engagement’ typeert jullie beiden. Claire, jij studeerde rechten, ‘om mensen te helpen’. Sofie, jij werkte jarenlang met jongeren, in de sociale sector. Recent startte je Art Feeds, waar je 20% van je opbrengsten aan de Voedselbank schonk.
Tillekaerts: “Mijn moeder zei weleens dat ik de sint-bernard van de familie was, de reddingshond met het tonnetje die verdwaalde wandelaars helpt. Dat is mijn ingesteldheid. Ik wil graag iets doen voor anderen. Ik besef hoe geprivilegieerd ik ben, en ik heb dat nooit als vanzelfsprekend ervaren. Je moet iets teruggeven aan de maatschappij, aan de mensen die minder geluk hebben gehad. Het is tenslotte een loterij in welk bed je geboren wordt.”
Van de Velde: “Ik heb tot mijn achttiende bij mijn ouders in de galerie gewerkt, en kreeg toen heel erg het gevoel: ik wil iets anders doen, ik wil impact hebben. Dus ben ik gaan studeren: lerarenopleiding, therapeutische vorming… Ik heb vijf diploma’s in de sociale sector, waarvan het laatste behaald op mijn 38ste: onderwijswetenschappen aan de universiteit. Ik heb in de armste wijken van Antwerpen gewerkt en zou dat morgen meteen opnieuw doen. Heel weinig gevoelens komen zo dicht bij het geluk als het besef dat je in het leven van iemand echt iets betekend hebt, dat je voor hen het verschil hebt gemaakt. Door de kracht die zij in zich hebben te faciliteren. Empowerment.
Maar ik heb in mijn vorige carrière ook gezien hoe een gebeurtenis – een ziekte, echtscheiding, ontslag of faillissement – iemands leven kan verwoesten. Daarom geef ik aan de voedselbanken. Het coronavirus dringt mensen in de armoede. Er is niet veel nodig om in de rij van de voedselbank te belanden.”
“Het leven is een keuze: je kunt ervoor kiezen om erin te bijten, ondanks tegenslagen” (Sofie Van de Velde)
Tillekaerts: “Empowerment, zo zie ik het met mijn team ook. Ik wil geen autoritaire baas zijn. Die vorm van leidinggeven is volledig achterhaald. Ik ben Claire, ik sta tussen hen in de klei en ik ben er om hen te helpen het beste uit zichzelf te halen. Als het even niet gaat, als er privéproblemen zijn, krijgen ze de ruimte en tijd om die te verwerken. Ik ben erg met mijn mensen begaan, ik ben heel empathisch.”
Kracht is kiezen
Ik wil niet insisteren op de pijnlijke gebeurtenissen in je leven, maar is die empathie groter geworden door wat je hebt meegemaakt?
Tillekaerts: “Nee. Je bent empathisch of je bent het niet. Ik ben misschien kwetsbaarder geworden. Er zijn zaken die mij zwaar onderuit kunnen halen. Julie Van Espen. Toen kon ik drie dagen niet functioneren. De omstandigheden van haar verdwijning waren zo gelijkaardig aan die van mijn dochter Aurore dat het leek alsof ik alles herbeleefde.”
Van de Velde: “Mag ik vragen wat er gebeurd is?”
Tillekaerts: “Mijn dochter Aurore is vermoord, juli 2013. Toen ze van de Gentse Feesten kwam, is ze op een parking aangevallen. Mensen zeggen: je kind verliezen, dat moet het ergst mogelijke verdriet zijn. Maar weet je wat ik geleerd heb? Verdriet is verdriet. Er zijn geen gradaties. Natuurlijk wil je als moeder niet meemaken wat ik heb meegemaakt, maar het is niet daarom dat het verdriet van een ander minder belangrijk zou zijn.”
Van de Velde: “Wat heeft jou doorheen die periode geholpen?”
Tillekaerts: “Ik heb gedaan wat ik altijd doe. Ik stort me op mijn werk en dat zorgt voor afleiding. Ik wilde niet zitten malen en kniezen, daar heeft niemand wat aan. Maar er is geen zaligmakende aanpak, denk ik. Iedereen moet zien wat voor hem of haar werkt.”
Van de Velde: “Het besef dat je voor anderen iets kon betekenen, hielp dat?”
Tillekaerts: “Zeker. Maar ik wilde er vooral voor mijn dochter Camille zijn. Zij is haar vader verloren toen ze zeven maanden was, ik heb borstkanker gekregen toen ze twaalf was, en als jonge twintiger moest ze meemaken dat haar zus verdween. Zij moest dat ook allemaal verwerken. Ze heeft zich daar goed doorheen geslagen, ik ben trots op haar.”
Ik heb toevallig niet zo lang geleden met Alain Remue (van de Cel Vermiste Personen) gepraat over verdwijningen, en over Aurore.
Tillekaerts: “Ik weet niet hoe hij het volhoudt, Alain. Hij wordt constant met dat grote verdriet en die onzekerheid geconfronteerd. Wat een fantastische man. Al die moeilijke boodschappen die hij moet brengen. Gelukkig hebben ze vaak ook fijne mededelingen te doen. Niet elke verdwijning kent een slechte afloop, integendeel zelfs.”
Is weten echt beter dan niet weten? Is leven met hoop en onzekerheid niet te verkiezen boven een zeer pijnlijke boodschap?
Tillekaerts: “Die boodschap is niet makkelijk om te horen, maar toch is het beter om te weten wat er met je kind gebeurd is. Leven in onzekerheid, in je hoofd non-stop de film afdraaien van wat er zich zou kunnen afgespeeld hebben, dat is verschrikkelijk. Het verdriet slijt nooit. Het kan me op de meest onverwachte momenten overvallen. Ik bekijk een schilderij, dat triggert een herinnering en ik word overspoeld door verdriet, ben volledig van mijn melk. Anderzijds heb ik ook ervaren dat je de kracht kunt vinden om verder te gaan. Al is het maar voor de andere mensen in je leven.”
Van de Velde: “Ik vind het bewonderenswaardig, hoe sterk je uit dat drama bent gekomen. Het is waar dat leven ook een keuze is, dat je ervoor kunt kiezen om in het leven te bijten en er alles uit te halen, ondanks de tegenslagen die je kunt meemaken.”
Tillekaerts: “Wij hebben het Fonds Aurore Ruyffelaere opgericht, om het onderwijs, met nadruk op de kwetsbare groepen, van opleidingspakketten te voorzien, om te strijden tegen negatieve gevoelens van extremisme, nationalisme of racisme. Aurore was geschiedenislerares, ook actief in het technisch en beroepsonderwijs. Met haar leerlingen bezocht ze Auschwitz om uit te leggen wat de mogelijke gevolgen van extreem denken kunnen zijn. Herinneringseducatie is nodig, om in de toekomst dat soort uitwassen te vermijden. Als je ziet wat er in de States of in Hongarije is gebeurd, dan weet je dat het nodig is waakzaam te blijven. Als je mensen met de negatieve, foute of onjuiste boodschappen opzadelt, zijn ze in staat om een gebouw te bestormen of ten oorlog te trekken.”
Van de Velde: “Het zijn bedenkingen die ik me ook maak. Hoe kunnen we met z’n allen de maatschappij beter maken? Op een bepaald moment heb ik met instellingsjongeren gewerkt, en organiseerde ik een ervaringsparcours in de Ardennen. Touwklimmen, zodat ze elkaar moesten helpen. Zelf heb ik hoogtevrees, en ik heb toen gemerkt dat ik mijn mindset kon veranderen. Er zijn twee manieren om naar die angstaanjagende hoogte te kijken: ‘Oh mijn God, wat als ik val?’. En: ‘Wat een adembenemend uitzicht!’.
Ik heb toen beslist dat ik altijd zou proberen om het goede te accentueren, in plaats van het slechte te willen veranderen. Je kunt zwartkijken, je hele leven door een bril van angst zien. Dan gaat op den duur ook alles slecht. Voor mij werd een positieve instelling een leidraad: waar ben ik goed in, wat functioneert er goed, waarop kunnen we verder bouwen en uitbreiden?”
