Dit zijn ze: 13 x onvergetelijke vrouwen van 2020 volgens de redactie

Ik ontdekte Danira in De Slimste Mens ter Wereld, en was helemaal fan van Vandaag op
Eén. Een mens kijkt in coronatijden meer tv, en haar talkshow werd een deel van onze dag,
van onze nieuwe routine, van ons gezin bijna. Ook in Vandaag was het virus dagelijkse kost. Hoe Danira dat met de nodige ernst maar toch vanuit een heel menselijke hoek benaderde, daar doe ik mijn petje voor af. Ze zorgde er volgens mij mee voor dat we gemotiveerd bleven om het virus onder de duim te krijgen. Ze ging samen met haar
redactieteam voor een heel verfrissende aanpak. De dansende intro vond ik symbolisch voor haar dynamiek. Een vrouw die sensueel is, en dat ook toont, dat is kenmerkend voor deze nieuwe generatie: een presentator is niet enkel brains op een stoel, een mooi pratend ‘bieke’ of een onderdanige vragensteller, maar een volledige mens, met eigen emoties die mogen doorschemeren. En met een taalgebruik zoals je tegen vrienden zou praten bovendien, waardoor iedereen zich aangesproken en verbonden voelt. Een verbondenheid
die ook nog eens in de hand gewerkt wordt door haar familiale achtergrond en prachtige huidskleur. Dat ze ook wat lol inbouwde in haar programma, liet hoop en plezier binnensijpelen. Spijtig dat Vandaag ermee stopt. Ik kijk al uit naar haar nieuwe
tv-projecten.

‘How did last night end?’ Het is de centrale vraag uit HBOreeks I May Destroy You, het
geesteskind van Michaela Coel dat afgelopen zomer uitkwam. De actrice, regisseuse en schrijfster baseerde deze alom bewierookte en taboedoorbrekende serie op een eigen traumatische ervaring met seksueel misbruik. Coel speelt Arabella, een jonge schrijfster die dankzij haar succesvolle debuut tot stem van de millennialgeneratie wordt uitgeroepen. Maar haar tweede boek vlot niet, en tijdens een escapistisch avondje uit wordt ze gedrogeerd en aangerand. De volgende dag kan ze zich de details van die avond niet herinneren. De hele reeks draait om de ontmaskering van de aanrander, maar weet onderweg zowat elk in 2020 relevant geacht maatschappelijk thema aan te raken.
Coel, in 1987 geboren in Londen, begon haar carrière als dichteres, volgde een opleiding
aan de prestigieuze Guildhall School of Music and Drama en vormde haar eindwerk om tot
de bekroonde tv-reeks Chewing Gum (2015). Met opvolger I May Destroy You, een hyperrelevant totaalkunstwerk zonder weerga, heeft ze het thema sexual consent op een niet eerder vertoonde wijze ontleed. Veel slachtoffers van seksueel geweld bleken daar troost en kracht uit te halen. Benieuwd welke taboes ze nog meer zal destroyen in de toekomst.

I May destroy you is te zien op Streamz. 

Als ik vrouwen die jonger zijn dan ik onwaarschijnlijke dingen zie verwezenlijken, doet dat twee dingen: heel even voel ik me ertegen verbleken en alle kansen op grootsheid ver voorbij, maar al snel overheerst het pure ontzag. Alexandria Ocasio-Cortez is zo’n vrouw met effect. We schelen zes jaar, en op haar 31ste blaast zij al een tijdje de hele wereld omver, met rood* getuite lippen dan nog wel. Die lippen waren me al opgevallen, maar dat ze zoveel meer is dan dat, werd me pas helemaal duidelijk bij het bekijken van de Amerikaanse Netflix-docu Knock Down the House uit 2019. Daarin worden vier politiek onervaren vrouwen gevolgd, die in ’18 een gooi deden naar een zetel in het Congres. De enige die je de race ziet winnen, is toenmalige waitress Ocasio-Cortez. Een latina uit de Bronx die zonder grootkapitaal en lobbyisten maar met des te meer passie en eloquentie de gedoodverfde, witte, mannelijke winnaar verslaat als jongste vrouw ooit: sensationeel! Dit jaar is ze, als prachtige, gevreesde luis in de pels van Trumps regering, alleen maar sensationeler geworden. Of ze nu haar ambitieuze klimaatplan verdedigt, of klassevol van leer trekt tegen de politicus die haar een ‘ fucking b*tch’ had genoemd, van aan het Capitool tot op Twitter: ze bekent vurig kleur als alles naar troebel grijs tot gitzwart neigt en geeft hoop in duistere tijden. AOC for president? Yes please!

* De kleur Beso, om specifiek te zijn, van Stila’s Stay All Day Liquid.

De mode-industrie worstelt om boven water te blijven, en dat ligt niet alleen aan corona: de retail ligt al een tijdje in de knoop met zichzelf. Te veel collecties per jaar, te weinig klanten die daar wakker van liggen. Te veel verspilling, uitbuiting, milieubelasting – en steeds meer klanten die daar wél wakker van liggen. Mode is ‘uit de mode’, want de grip op een zeer snel veranderende wereld stilaan kwijt. De klant wil openheid, krachtdadigheid, duurzaamheid, een duidelijk plan. De meeste fast fashion-merken doen een van deze twee dingen: a) kop in het zand, en door. Reclamecampagnes waar de glitter nog steeds van afdruipt, alsof er niks aan het handje is. Of b) greenwashing; het soort communicatie waarbij één kleine ‘eco-katoenen collectie’ moet dienen als schaamlap voor een businessplan dat toch vooral op kopen is gericht. Waar ik naartoe wil met Ditte Reffstrup, co-founder en creatief directeur van Deens cultlabel Ganni? Zij heeft, als een van de weinige vrouwen, begrepen wat de moderne consument wil: eerlijkheid. Reffstrup lanceerde wat in vaktermen ‘ mea culpa marketing’ heet: ze maakt van eerlijk communiceren een troef. Ook al is het slecht nieuws; dat ze dat slecht nieuws bréngt, is nieuw, en daardoor werkt het. Ganni scoort slecht als het op ecologie aankomt: het label is niet duurzaam, overproduceert en zet – zeker voor een Scandi-merk – maar weinig stappen richting verbetering in die richting. Onlangs werd daarom Ganni Lab opgericht (@ganni.lab), een account waarop het Deense merk volledige transparantie belooft over de omschakeling naar een groener label. Dat ze op precíés dat account onlangs postten dat ze na een doorlichting ‘not good enough’ scoorden op duurzaamheid, verrast én maakt dat Ganni Lab plots geloofwaardig wordt. Het héle verhaal vertellen, niet alleen het stukje dat goed klinkt. Mogen vele andere labels het voorbeeld van Ditte volgen.

Afgelopen oktober werd voor het eerst sinds de oprichting van  België een vrouw verkozen tot voorzitter van de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Eliane Tillieux (PS) volgt daarmee maar liefst 51 mannen (!) op. En ze neemt meteen een voorbeeldrol op: “Het is tijd om de Kamer richting een meer evenwichtige 21ste eeuw te sturen, zodat ze meer representatief is voor de samenleving”, aldus Tillieux. Als voorzitter zit ze op haar hoge stoel om de orde te bewaren tijdens de soms roerige zittingen, zoals die over de legalisering van abortus. Een strijd die Tillieux tot nog toe gesteund heeft, maar die ze nu zal moeten voeren met een nieuwe neutraliteit.

De wereld is even gestopt met draaien in 2020. We wisten gauw weer waar de essentie lag: dicht bij huis. Daarom kies ik alle Belgische boetiekeigenaressen als vrouwen van 2020. Met een winkel vol stock en rekeningen die bleven binnenlopen viel de coronacrisis hen enorm zwaar. Toch hebben ze elk hun eigen manier gevonden om hun winkel draaiende te houden: een last minute webshop, verkopen via social media en zelfs via sms. Ik ken boetiekeigenaressen die met de fiets rondreden om hun klanten kleren te laten passen. ‘Winkelen’ lijkt een triviaal onderwerp tijdens een pandemie, maar het zijn de lokale bedrijven die deze crisis mee afbetalen, onze economie terug zullen herstellen en onze buurt gezellig maken. Ook zou het gewoon ontzettend jammer zijn dat wij in een land dat bekendstaat om de sterke mode volledig afhankelijk zouden worden van buitenlandse winkels. Daarom roep ik het nog één keer heel luid: shop lokaal!

Onderzoek bracht dit jaar een nieuw ontluisterend stukje ‘gender gap’ naar boven: blijkbaar worden vrouwelijke schrijfsters in onze contreien nog steeds lager ingeschat dan hun mannelijke tegenhangers. Iets wat voor veel van die schrijfsters zelf blijkbaar niet als een verrassing komt, maar voor mij en m’n boekenkast des te meer. De Nederlandstalige letteren bulken tegenwoordig immers van het (jonge) vrouwelijke talent: van een vernieuwende en naar vorm zoekende Niña Weijers tot een ‘middelpuntvliedende’ poëtische stem als Charlotte Van den Broeck of een messcherpe Saskia de Coster.

Een pen die daar absoluut uitspringt, is die van de eigengereide Marieke Lucas Rijneveld: met hun beklemmende, maar lyrische De avond is ongemak won de 26-jarige – die zichzelf trouwens noch als man noch als vrouw definieert, maar als non-binair – dit jaar de prestigieuze Man Booker International Prize, en dat als eerste Nederlandstalige auteur ooit. Een overwinning die hopelijk niet alleen kan gelden als een beweging weg van de suprematie van de witte heteroman in onze Nederlandstalige letteren, maar die ook het debat rond genderneutraliteit en -fluïditeit wat meer kan openbreken.

Amper 24 is ze, en voor sterren als  Bella Hadid, Usher en Naomi Campbell géén onbekende. Maria-Laura Raia is een Brusselse fotografe met Siciliaanse roots die al heel wat celebs als ‘echte mensen’ wist vast te leggen. Met de Amerikaanse artiest Russ tourt ze de wereld rond in z’n privéjet en als model droomt ze ervan met Ashley Graham op de cover te staan. Het strafste? Raia heeft er zélf voor geknokt. Nadat het contact met haar papa brak en haar mama in de cel belandde, werd ze samen met haar broertjes in een tehuis geplaatst. Nu staat ze op eigen benen en in 2020 stelde ze haar werk tentoon met de expo WORLDWIDE in Antwerpen en Brussel. Rond de feestdagen verschijnt daarover ook een fotoboek: Raia presents WORLDWIDE. De jonge wolf inspireert, want ze toont dat geen enkele droom onbereikbaar is, ‘je moet er gewoon keihard voor werken’.

Athene, 7 oktober 2020: het Griekse gerecht veroordeelt de neonazipartij Gouden Dageraad als criminele organisatie. Het vonnis wordt op luid applaus onthaald door de mensenmassa die zich rond het bewaakte gerechtsgebouw heeft verzameld. De beelden, en bijbehorend kippenvel, gaan viraal. Het strafrechtelijk onderzoek naar de partij (die bij de economische crisis in 2018 overigens 18 zetels had gewonnen) kwam er naar aanleiding van de moord op een antifascistische rapper in 2013. Het werd een tergend traag proces dat meer dan vijf jaar heeft aangesleept.

Die dag in oktober werd wereldwijd het signaal gegeven dat haat en extremisme niet getolereerd wordt in democratieën als de Griekse. Degene die dat signaal gaf, voorzittend rechter Maria Lepenioti, is daarom, wat mij betreft, dé vrouw van 2020.

‘Vol goede moed bergafwaarts’ zou ook een ironische slogan voor de huidige gezondheidscrisis kunnen zijn, maar het is in de eerste plaats de titel van een schilderij van Antwerps beeldend kunstenares Nel Aerts (1987). Komedie en tragedie gaan hand in hand in het werk van Nel. In haar tekeningen, collages, sculpturen, films en textielwerken toont ze een heel eigen, meteen herkenbare beeldtaal: schijnbaar vrolijk en semifiguratief. Maar de titels suggereren iets anders. Zo komen de eenzaamheid, isolatie en melancholie als thema vaak terug, en dat maakt haar werk voor mij extra relevant voor 2020.

Nel werkte dit voorjaar samen met jonge kinderen aan een eigen kunstwerk in het kinderziekenhuis van UZ Leuven, waar men ervan overtuigd is dat creativiteit een belangrijke kracht kan hebben in het genezingsproces. Zo wordt kunst een instrument om met hun situatie om te gaan. Dus, op doktersvoorschrift: een extra portie (Nel Aerts-)kunst voor iedereen!

Ik heb me al dikwijls afgevraagd of ik in oorlogstijden of onder een dictatoriaal regime een held zou zijn. Het is zeker zo: onrecht en een aanslag op elementaire vrijheden zoals de vrije meningsuiting werken bij mij als een rode lap op een stier. Ik zal diepe verontwaardiging voelen en luid protesteren. Maar zou ik ook echt mijn nek uitsteken, mensen in bescherming nemen en een actieve rol in het verzet opnemen op gevaar van eigen leven? Daar ben ik lang niet zo zeker van en juist daarom heb ik een mateloze bewondering voor mensen die dat wél doen. Zoals nu de vrouwen (en mannen) in Wit-Rusland die durven in opstand te komen tegen president Loekasjenko, die al een kwarteeuw op basis van bedrog aan de macht is en de protesten gewelddadig neerslaat. Symbool van dat verzet is oppositieleidster Svetlana Tichanovskaja. Toen haar man, kandidaat voor de verkiezingen in mei, vroegtijdig opgepakt werd, nam zij prompt zijn plaats in. ‘Ik ben het beu om te zwijgen en om in angst te leven, en jullie?’, sprak ze tienduizenden toe in Minsk. De avond van de verkiezingen moest ze al vluchten naar Litouwen vanwaar ze nu de oppositie leidt. Ze wijst Europese regeringsleiders op hun verantwoordelijkheid en stelt Loekasjenko voor een ultimatum. Wat een lef en wat een moed! Ik hoop uit de grond van mijn hart dat Sveta, zoals ze door haar aanhangers wordt genoemd, haar doel bereikt en haar landgenoten hun vrijheid kan teruggeven.

Van corona tot een regering en de BLM-beweging, 2020 was op zijn zachtst gezegd een bijzonder jaar. Wie altijd bleef inspireren, was cartooniste Christina De Witte. Op haar instagrampagina @chrostin heeft zij met haar meer dan 90.000 volgers een echte community opgebouwd. En die gebruikt ze voor de goede zaak, ze gaat geen enkel controversieel onderwerp uit de weg. Dit jaar misschien nog wel meer dan anders. Zo bracht ze Sanda Dia onder de aandacht (de jongen die het leven liet tijdens een studentendoop), spoorde ze ons aan om de coronaregels te volgen en legde ze ons uit waarom de Black Lives Matter-beweging zo belangrijk is en waarom we zelf misschien wel racistischer zijn dan we denken. Nooit haatzaaiend of met een belerend vingertje, wel met leuke cartoons en positieve tips. Ze deelt documentaires, kunst en goede muziek, en zet zo ook ander talent in de kijker. En alsof dat nog niet genoeg is, pakte ze tussendoor nog wat andere onderwerpen aan. Met tips om te recycleren, maakt ze duurzaam leven hip, en ze wil jongeren aanzetten om meer van zichzelf te houden. Voor dat laatste bracht ze Schrijf maar wat uit, een dagboek dat jongeren aanspoort om hun eigen grenzen te bewaken en te schrijven over hun emoties. Ze geeft trouwens zelf het goede voorbeeld: ze was jaren huiscartooniste bij Flair, maar gaf haar job op en praat open over de signalen die haar lichaam gaf. En daarmee geeft ze een duidelijke boodschap: het is ook oké als het allemaal even niet oké is.

In New York zat Sarah Cooper op een dag te experimenteren met TikTok. Haar neefjes hadden haar getoond hoe je een filmpje kunt opnemen met het geluid van een andere video, waarop de Jamaicaans-Amerikaanse comédienne een geluidsfragment uit de beruchte persconferentie playbackte waarin Trump voorstelt om bleekwater te injecteren tegen het coronavirus, en haar video op Twitter zette. De respons was enorm. Het filmpje, en de verschillende andere die Cooper erna maakte over Trumps versprekingen, vaagheden en overdrijvingen, zetten niet alleen de president in zijn hemd, maar confronteren ons ook met wat we allang weten, maar toch steeds weer ‘vergeten’: mochten vrouwen – zeker die met een donkerdere huidskleur – dezelfde onzin vertellen als machtige, witte mannen, zouden ze weggelachen worden. Check YouTube voor Sarahs even eenvoudige als geniaal grappige filmpjes, of zet haar nieuwste boek op je verlanglijstje voor kerst: Succesvol zijn zonder het ego van de heren te kwetsen (€ 22,50, uitgegeven bij Vanduuren Media).