M, V of X? De waarheid over genderneutraliteit

Relaties gaan niet alleen over partnerrelaties, alles start met een goede relatie met jezelf. En ook daar maken we anno 2020 al een evolutie door. Man of vrouw, geen van beiden of een identiteit ergens tussenin: vandaag bepaal jij wie je bent, wars van wat er traditioneel van je verwacht wordt.

Wie de afgelopen maanden de corona-enquêtes van de Vlaamse universiteiten invulde, heeft het ongetwijfeld gemerkt. Bij ‘geslacht’ kon je, naast de traditionele keuze voor man of vrouw, ook een derde vakje aanvinken, namelijk de optie om jezelf met geen van beide te identificeren. Enkele jaren geleden zou die mogelijkheid ondenkbaar geweest zijn, maar dit alledaagse voorbeeld illustreert hoe snel het concept genderneutraliteit in onze maatschappij ingeburgerd is geraakt. Zeker bij de jongere generatie leeft de overtuiging dat gender een sociaal construct is, en dat iedereen zelf de keuze moet krijgen om zijn, haar of hun gender te benoemen.

Haar wordt hun

Begin augustus liet de vierendertigjarige Britse artiest Kate Tempest weten dat ze hun naam zou veranderen in Kae en vanaf dat moment non-binair door het leven zou gaan. Dat je als lezer even moet wennen aan de verwoording in de voorgaande zin is normaal. In plaats van ze/haar wil de artiest nu aangesproken worden met die/hun, en dat daagt onze hersenen uit. Maar de weerstand die buitenstaanders voelen tegenover het gebruik van nieuwe persoonlijke voornaamwoorden, is niet vergelijkbaar met de worsteling van mensen wier gender niet past bij hun identiteit. In een emotioneel bericht op Instagram liet Kae het volgende weten: ‘ Ik heb er heel lang mee geworsteld om mezelf te aanvaarden zoals ik ben. Ik heb geprobeerd om de persoon te zijn die anderen verwachtten uit angst voor afwijzing. Het feit dat ik me voor mezelf verstopte, heeft voor veel moeilijkheden gezorgd in mijn leven. En dit is een eerste stap om mezelf beter te leren kennen en te respecteren’. Het bericht kreeg meer dan 35.000 likes. Enkele weken later volgde de Canadese voetballer Rebecca Quinn het voorbeeld van Tempest. Ook die geeft aan zich niet langer te willen verstoppen en moedigt anderen aan dat ook niet meer te doen.

“Genderneutraliteit gaat over maatschappelijke aanvaarding en vechten tegen discriminatie”

De moedige getuigenissen van rolmodellen uit de muziek- en de sportwereld zijn heel erg belangrijk voor jonge mensen die net als zij worstelen met hun gender en/of seksualiteit. Ook de Belgische zanger en acteur Jaouad Alloul weet hoe het voelt om jezelf jarenlang anders te moeten voordoen dan je eigenlijk bent. In zijn succesvolle monoloog De meisje vertelt hij hoe hij zich als jongen in een moslimgezin anders voelde dan de anderen. Hij speelde liever met poppen dan met auto’s en werd verliefd op jongens. Hij was pas zes toen hij besefte dat hij niet hetero was, maar wachtte tot zijn twintigste om uit de kast te komen. Alloul: “Al die jaren heb ik mijzelf ingehouden, en geprobeerd om te passen in het sociaal construct dat gender is. Ik deed me jongensachtiger voor dan ik eigenlijk was, en lette erop dat ik niet te intuïtief reageerde, omdat ik wist dat mijn intuïtie als vrouwelijk zou worden waargenomen. Mensen hebben kaders gevormd over welke eigenschappen bij welk gender horen. Zo mag een man niet te gevoelig zijn, en moet een vrouw zich vooral volgzaam gedragen. Zulke ideeën vind ik erg schadelijk. Ze creëren de illusie dat een persoon zich niet mag uiten, kleden of gedragen zoals hij dat wil, terwijl ik vind dat iedereen het recht heeft om daar zelf over te beslissen. Zelf heb ik nooit een afkeer gehad van mijn mannelijke lichaam. Ik ben dus niet transgender, maar ik ben wel fluïde, zowel op vlak van gender als van seksualiteit. Ik word aangetrokken tot iemands geest, niet tot iemands geslacht. De ene dag ben ik dominanter in een relatie, de andere dag zal mijn energie zachter zijn. Of dat mannelijk of vrouwelijk is, wordt enkel bepaald door onze sociale normen. Ik kies er bijvoorbeeld voor om opvallende juwelen te dragen, en ik heb een voorkeur voor kleren die andere mensen misschien als vrouwelijk zullen bestempelen. Ik draag die outfits niet om een statement te maken, maar gewoon omdat ik ze mooi vind. De Britse stand-upcomedian Eddie Izzard, die zelf ook af en toe vrouwenkleren draagt, zei: ‘They’re not women’s clothes, they’re not men’s clothes, they’re just my clothes’. Zo denk ik er ook over. Ik hoef niet conform te zijn aan de normen die de maatschappij mij oplegt, en ik heb de indruk dat steeds meer mensen dat beseffen. In de modewereld is men al veel langer doordrongen van dat idee. Het belangrijkste is dat je je goed voelt in je kleren. De manier waarop ik mij kleed en beweeg in mijn voorstelling, stelt de dingen op scherp. Ik dwing de kijker om los te komen van de traditionele kaders. Zij zien een man met een baard heel sensueel bewegen, en dat druist in tegen het idee van mannelijkheid. Maar wie heeft ooit bepaald dat sensualiteit enkel voor vrouwen is weggelegd?”

Alle kleuren van de regenboog

Genderneutraliteit gaat over veel meer dan het aanvaarden van genderfluïde, transgender en non-binaire personen. Het gaat over vechten tegen discriminatie, zodat jongeren die zich anders voelen niet hetzelfde moeten meemaken als Jaouad. “ België is op dat vlak bij de beste leerlingen van de klas”, vertelt Davide Secci, woordvoerder van Cavaria, de Vlaamse belangenverdediger van mensen uit de lgbti+ community. Voor alle duidelijkheid: de l staat voor lesbisch, de b voor biseksueel, de g voor gay, de t voor transgender, de i voor intersekse personen, en de + voor alle andere minderheidsgroepen die te maken krijgen met discriminatie omwille van hun gender of seksuele voorkeur. Davide Secci: “Ons land staat op de tweede plaats op de Rainbow Index, een ranking die jaarlijks wordt opgemaakt om te bepalen hoe goed landen scoren op vlak van rechten voor lgbti+. We doen het dus zeker niet slecht, maar alles kan beter. Vooral op het niveau van maatschappelijke aanvaarding is er nog veel werk aan de winkel. Eerst moet er gezorgd worden voor een duidelijke wetgeving, daarna volgt de bevolking automatisch. Kijk maar naar het homohuwelijk. Momenteel ijveren wij voor een nationaal actieplan tegen discriminatie, en denken we na over genderregistratie. Mag er bijvoorbeeld naast mannelijk of vrouwelijk ook een kruisje op onze identiteitskaart staan? Of mag het geslacht volledig weggelaten worden op officiële documenten, zodat non-binaire mensen zich meer geaccepteerd voelen? Dat zijn vragen waar wij als organisatie elke dag mee bezig zijn.”

Davide Secci, woordvoerder van Cavaria : ‘Veel mensen zijn wantrouwig tegenover genderneutraliteit omdat ze niet begrijpen waar het eigenlijk over gaat

De verantwoordelijkheid van de (sociale) media

We brengen met z’n allen steeds meer tijd door achter onze schermen, en het is daar dat de strijd voor genderneutraliteit begint. Of het nu in de bioscoop, op Netflix of op Facebook is, de voorbeelden die de media tonen, zijn ontzettend belangrijk om vastgeroeste normen en patronen te doorbreken. Theatermaker en scenarist Angelo Tijssens was zich zeer goed bewust van die verantwoordelijkheid, toen hij samen met regisseur Lukas Dhont het scenario schreef voor de met prijzen overladen film Girl, over een ballerina die geboren werd in een jongenslichaam. Angelo Tijssens: “ Girl is uitgekomen in 2018, maar we hebben vier jaar lang aan het project gewerkt. Toen we aan het scenario begonnen, hing er nog een groot exotisme rond het onderwerp. We hebben er tijdens het schrijven nadrukkelijk voor gekozen om transseksualiteit te normaliseren, door heel bewust de negatieve reacties uit de omgeving van het hoofdpersonage Lara weg te laten. Wij hebben in onze film de persoonlijke strijd van één meisje getoond, los van de maatschappij waarin ze leeft. In de realiteit ligt het natuurlijk anders. De eerste vraag die mensen stellen wanneer er een baby geboren wordt, is nog steeds: is het een jongen of een meisje? Maar voor mensen die zich niet in een hokje willen laten dwingen, is het antwoord op die vraag niet zo vanzelfsprekend. Ik geloof heel sterk dat meningen er in dit debat niet toe doen. De aanvaarding van transgenderpersonen gaat over elementaire mensenrechten, daar hoef je eigenlijk niet over te discussiëren.”

Davide Secci van Cavaria benadrukt dat de media een grote rol spelen in het doorbreken van klassieke genderpatronen: “Veel mensen zijn wantrouwig tegenover genderneutraliteit, omdat ze niet begrijpen waar het eigenlijk over gaat. Daarom is het zo belangrijk dat er in tv-programma’s voor jongeren, zoals bijvoorbeeld de Dokter Bea Show op Ketnet, open en duidelijk over transgenderpersonen gepraat wordt. Maar over het algemeen is de jongere generatie veel beter geïnformeerd dan hun ouders. Vroeger moest een tiener die zich anders voelde in de bibliotheek op zoek gaan naar een boek om herkenning te vinden. Nu gaan jongeren gewoon online en vinden ze na een paar muisklikken een schat aan informatie, en een hoop links naar documentaires en lgbti+ organisaties. Het internet is heel belangrijk in de strijd voor genderneutraliteit. Daarom is het noodzakelijk dat er juiste informatie verspreid wordt.”

Jaouad Alloul: “Sociale media spelen niet alleen een grote rol omwille van het verspreiden van informatie, maar ook omdat apps als Facebook en Instagram ons allemaal een beetje individualistischer hebben gemaakt. We durven onze unieke kantjes opzoeken en de dingen tonen die ons anders maken dan de rest.”

Vrouwen en jongeren op de barricaden

“Je voelt dat er in onze maatschappij van alles aan het bewegen is”, aldus Angelo Tijssens. “En verschuivingen gaan initieel altijd gepaard met heftige weerstand. We zijn ondertussen eindelijk zover dat we kunnen toegeven dat onze samenleving doordrongen is van geïnstitutionaliseerd racisme, en dat vrouwen te lang als objecten beschouwd werden. Kijk naar de Black Lives Matter-beweging en #metoo. Er is een geweldige generatie onderlegde jongeren opgestaan. Momenteel roepen zij nog vanuit de marge over genderneutraliteit, maar net zoals bij die andere thema’s zal het middenveld moeten volgen, al is er momenteel nog een grote weerstand. Veel mensen voelen zich bedreigd, omdat het gendervraagstuk betekent dat ze ook over hun eigen identiteit moeten reflecteren, en dat kan best confronterend zijn. Niet iedereen heeft zin om zijn seksualiteit, en de bijbehorende privileges, in vraag te stellen. Ik ben zelf cisgender, en vind het dus zeker niet evident om in naam van transgenderpersonen te spreken, maar als homoseksuele man heb ik ook al ervaren hoe moeilijk het is om af te wijken van de heersende norm over wat mannelijkheid is. Termen als ‘janet ’ en ‘mietje ’ worden nog steeds als scheldwoord gebruikt, want het idee blijft dat mannen stoer moeten zijn. Het is ongelooflijk kwetsend om mensen te catalogiseren of te denigreren omdat ze niet mannelijk of vrouwelijk genoeg zijn. Het normaliseren van genderfluïditeit is daarvoor een belangrijk signaal.”

Angelo Tijssens, theatermaker en scenarist van Girl : ‘De aanvaarding van transgender-personen is een kwestie van elementaire mensenrechten

Jaouad Alloul: “In mijn ervaring voelen vrouwen zich minder bedreigd door gendergelijkheid dan mannen. Ik denk dat dat komt omdat zij een gelijkaardige strijd moeten voeren. Ze zijn niet bang meer om in hun kracht te gaan staan en leiderschap uit te stralen. Ze trekken het zich niet langer aan dat ze daarvoor commentaar krijgen van mannen. Ze hebben empathie voor de lgbti+ gemeenschap, omdat ze weten hoe het voelt om te moeten opkomen voor je eigen rechten. Wanneer ik mijn boodschap verkondig, zijn het vooral de mannen die het lastig hebben. Ze worden er ongemakkelijk van dat een genderfluïde man zoveel zelfvertrouwen uitstraalt als ik, en ervaren voor het eerst hoe vrouwen zich soms voelen als iemand hen behandelt als minderwaardig. Dat zorgt voor kortsluiting in hun hoofd, maar daardoor gaan ze wel nadenken.”

Hoop doet leven

Er is nog werk aan de winkel, maar er duiken steeds meer positieve signalen op, die bewijzen dat er iets aan het veranderen is in onze maatschappij. Zo besliste het filmfestival van Berlijn onlangs om geen aparte prijzen meer uit te reiken voor acteurs en actrices, maar één gezamenlijke acteerprijs in het leven te roepen. Een zeer positieve evolutie volgens Angelo Tijssens: “Ik vind het een geweldig signaal. Er werden toch ook geen aparte prijzen uitgereikt voor de beste vrouwelijke regisseur of mannelijke klankman? Nu is het voor een non-binair persoon mogelijk om een acteerprijs te winnen, terwijl die daarvoor het gevoel kreeg dat hij/zij of die niet bestond. Dat die discriminatie wordt aangepakt, is hoopgevend voor alle genderfluïde jongeren in de wereld.”

Jaouad Alloul, zanger en acteur : ‘Welke eigenschappen bij welk gender horen: iedereen heeft het recht om daar zelf over te beslissen

Ook Jaouad Alloul is hoopvol over de volgende generatie: “Jongeren van vandaag uiten hun gevoelens al heel anders dan mijn generatie. Ze zijn veel meer fluïde. Steeds meer mensen willen aangesproken worden als non-binair, en het is aan ons om de nieuwe taal te leren die daarvoor nodig is. Onze hersenen worden uitgedaagd, en er is nog een lange weg te gaan, maar diversiteit is alleen maar verrijkend. Bij de vorige generaties werd nog veel te vaak uitgegaan van het idee: ‘Ik begrijp het niet, dus ik vind het raar’. Wat we niet kennen, maakt ons onzeker, dat geldt ook voor andere culturen. Er is tijd nodig om dat te veranderen, maar ik geloof dat we op de goede weg zijn. Wanneer ik op scholen ga praten over gendergelijkheid, krijg ik zelden weerwoord. Ik denk dat dat komt omdat ik heel verbindend praat. Ik veroordeel niemand, en ik zoek geen zondebok. Wanneer je respect hebt voor mensen die anders zijn, gaan zij ook respect hebben voor jou.”

Een faire vocabulaire

• Transgender: een term die gebruikt wordt wanneer het geslacht dat je toegewezen krijgt bij de geboorte niet overeenkomt met je genderidentiteit (zich man of vrouw voelen). Sommige transgenderpersonen, zoals Bo Van Spilbeeck en Sam Bettens, kiezen voor transitie, maar er zijn ook mensen die hun uiterlijk behouden en zich enkel anders laten aanspreken, zoals bijvoorbeeld de Britse zangeres Ahnoni van Antony & the Johnsons (geboren als Antony Hegarty). In ons land moeten transgenderpersonen niet langer een geslachtsoperatie ondergaan om hun genderregistratie op officiële documenten te mogen veranderen.
• Cisgender: een term die beschrijft dat het geslacht dat je toegewezen krijgt bij de geboorte wel overeenkomt met je genderidentiteit, zoals bij de grootste groep mensen het geval is.
• Genderneutraal: een term die verwijst naar een toestand waarin geen onderscheid wordt gemaakt tussen genders, zoals bv. een openbaar toilet dat door iedereen gebruikt kan worden. Een synoniem is genderinclusief.
• Non-binair persoon: iemand die zich noch man noch vrouw voelt, en er vaak voor kiest om aangesproken te worden met de neutrale persoonlijk voornaamwoorden ‘die’ en ‘hun’ i.p.v. ‘hij’ of ‘zij’.
• Intersekse personen: mensen die geboren werden met fysieke geslachtskenmerken die niet volledig passen binnen de medische of maatschappelijke normen van de omgeving waarin ze opgroeien. Zo is de norm voor mannen en vrouwen meestal gebaseerd op een gemiddelde (XY-chromosomen voor een man versus XX voor een vrouw, een penis en testikels versus een vagina en een baarmoeder, testosteron versus oestrogeen), maar niet iedereen voldoet aan dat stereotiepe beeld. Een bekend voorbeeld is het Belgische topmodel Hanne Gaby Odiele, die een vrouwelijk lichaam combineert met mannelijke XY-chromosomen.

Wie zich verder wil verdiepen in gender en seksualiteit kan terecht op de websites van Cavaria en Lumi.

De speeldata van de monoloog ‘De meisje’ en meer info over de projecten van Jaouad Alloul vind je op marthatentatief.be en op jaouadmusic.com

Meer lezen over liefde & relaties:

• Vraag van vandaag: hebben we een te romantisch beeld van de liefde?
• Getuigenis: Isabelle leefde met een narcist: “een rollercoaster waar je moeilijk afraakt”
• Seksuologe Chloé De Bie over de liefde: “liefde gaat verder dan een sprookje, we mogen niet te snel opgeven”

Dit artikel maak deel uit van ons relatiedossier. Meer lezen? Klik hier! 

Spread love, not corona! 2020 is op z’n zachtst gezegd een speciaal jaar. Om wat extra liefde de wereld in te sturen, komen wij bij Feeling met een groot relatiedossier. Waarom stappen steeds meer mensen af van klassieke monogamie? Zijn we ook anno 2020 nog steeds te preuts wanneer het op het ontdekken van onze eigen seksuele verlangens aankomt? Hoe maak je van je nieuwe plusfamilie een succes? En hoe goed zijn we eigenlijk nog in échte intimiteit? Je leest het allemaal en nog veel meer in ons relatiedossier.

Tekst: Ans Vroom