Wonen

Merry Kitschmas: waarom we met kerst massaal naar kitsch grijpen

Feeling Redactie

24 dec 2021

Valse sneeuw, gekleurde lampjes, glitteroutfits en garnalencocktails. Hoe hard we ook ons best doen om elke dag opnieuw onze goede smaak te etaleren, tijdens de feestdagen lijkt er iets te knappen in ons hoofd. Waarom grijpen we met kerst massaal naar kitsch? En is dat dan zo-ho-ho erg?

Kitsch wordt camp

Het mag niet verwonderen dat de term ‘kitsch’ voor het eerst werd gebruikt in Duitsland. Omwille van de taal uiteraard – we vellen hier geen waardeoordeel over de Duitse goede smaak. Op de kunstmarkten van München werd het begrip rond 1870 voor het eerst gebruikt om kunst te omschrijven die er goedkoop uitzag, van bedenkelijke kwaliteit was en vaak alludeerde op de populaire cultuur van de middenklasse. Een theepot in de vorm van een kat bijvoorbeeld, of een fluffy roze sierkussen. Het bizarre aan de term ‘kitsch’ is dat er in de 19de eeuw een grote consensus heerste over wat kitsch precies was. In de loop van de 20ste eeuw is dat allemaal veel vager geworden.

De term kitsch werd meer en meer gebruikt, maar het werd ook almaar vaker niet zozeer een kwestie van goede smaak, maar van persoonlijke smaak. Wat kitsch is voor mij, is daarom niet per se kitsch voor u. Kitsch ging eind 20ste eeuw ook inspireren tot kunst en design. Ingewikkelde toestanden natuurlijk, want kitsch is net géén kunst, en dan gaat het inspireren tot kunst. De kunst- en designstroming die zich door kitsch laat inspireren, krijgt weer een andere benaming: ‘camp’. Dit schreeuwt om een praktisch voorbeeld. De kunst van Jeff Koons bijvoorbeeld, geïnspireerd op kitscherige ballonfiguurtjes.

“Wat goede en slechte smaak is, dat is iets heel persoonlijks, en net daarom zo inspirerend” Tom Depoortere, Artdirector bij Essentiel Antwerp

Een ander toonbeeld van kitsch zijn bijvoorbeeld de tuinkabouters. Decoratief maar niet artistiek, vaak in plastic en in veel te felle kleurtjes om ook écht bij uw voorgevel te passen. Wel, die kleine figuurtjes gaven al aanleiding tot designklassiekers zoals de Gnomes-bijzettafeltjes die Philippe Starck ontwierp voor Kartell. Kartell is een gerenommeerd designlabel uit Italië, Philippe Starck is een van de belangrijkste ontwerpers van de laatste dertig jaar en zo wordt een tuinkabouter dan plots tóch artistiek aanvaardbaar. Een mooi stukje camp dus.

Carmen Waterslaeghers

Het begrip ‘kitsch’ mag dan wel zijn oorsprong vinden in de kunstwereld, intussen heeft het fenomeen zich verspreid naar alle creatieve sectoren. Het Metropolitan Museum of Art wijdde vorig jaar nog een tentoonstelling aan camp in de modesector. “Dat geeft toch duidelijk aan dat er ook zoiets als kitsch bestaat in de modewereld”, aldus Tom De Poortere, artdirector bij het Belgische modelabel Essentiel Antwerp, een merk dat erom bekendstaat zelf de grenzen van de gevestigde goede smaak af te tasten.

“Veel iconische designers zijn begonnen met wat mensen ooit heel kitscherig vonden, intussen worden die designs bestempeld als tijdloos.” Denk bijvoorbeeld aan de expressieve modeshows van Jean Paul Gaultier, de strikken van Viktor & Rolf of de blingbling outfits van Moschino. “Je kunt moeilijk iets nieuws brengen wanneer je je steeds opnieuw baseert op de gangbare norm. Net dat aftasten wat kan en wat misschien niet kan, die spanning, dát is wat mode zo boeiend maakt”, legt De Poortere uit. “Voor mij staat kitsch gelijk aan humor en zelfrelativering. Je moet de humor van kitsch kunnen inzien om die te appreciëren.

“Voor mij staat kitsch gelijk aan humor en zelfrelativering. Je moet de humor van kitsch kunnen inzien om die te appreciëren” (Tom Depoortere)

Kitsch wordt altijd wel geassocieerd met slechte smaak en net dat moet je toch altijd een beetje kunnen relativeren. Wat goede en slechte smaak is, dat is iets heel persoonlijks, en net daarom zo inspirerend en boeiend. Ik vind het dan ook helemaal niet negatief beladen, voor mij is het eigenlijk een grote inspiratiebron. Ik vind het terug in veel referenties van films die ik goed vind, in muziek en in het dagelijkse leven.” Dus wanneer iemand het begrip associeert met de kleding die De Poortere ontwerpt, dan hoeft dat niet meteen een belediging te betekenen. “Laatst had iemand een slecht bedoeld commentaar neergeschreven op het instagramaccount van Essentiel Antwerp. Het kwam erop neer dat de persoon in kwestie vond dat de styling precies werd verzorgd door Carmen Waterslaeghers van F.C. De Kampioenen. Wel, het mag raar klinken, maar ik vond dat eigenlijk een compliment.”

Waarom kitsch hoogtij viert met kerst

Maar hoe komt het dan dat kitsch elk jaar opnieuw hoogdagen beleeft tijdens de feestdagen? De hits van Michael Bublé en Mariah Carey, de opgevulde kalkoen op het midden van de tafel, de gekleurde lampjes in de kerstboom, de kerstmannen die op de voorgevel lijken te klimmen, om van de foute kersttruien nog maar te zwijgen. Overleeft onze goede smaak dan geen lage temperaturen? Komen er bij het inhaleren van dennengeur bepaalde stoffen vrij in onze hersenen? Trendwatchers hebben er zich decennia geleden al de tanden op stukgebeten en kwamen tot de eensgezinde consensus dat het niet zozeer de slechte smaak is die regeert tijdens de feestperiode, maar vooral de nostalgie.

En nostalgie en kitsch zijn nu eenmaal zeer goede vrienden van elkaar. Waarom eten we kalkoen op kerst? Omdat we dat al jaren doen. Dat geldt ook voor het versieren van de kerstboom, iets wat velen van ons doet terugdenken aan de eigen kinderjaren. Het heeft bovendien iets heel bevrijdends om voor een keer eens niet te moeten nadenken over wat mooi is en hip, maar om gewoon volledig over the top te gaan in knalkleuren voor de kerstversiering, om kunstwerkjes van je kinderen te etaleren in de woonkamer en om snoeihard mee te zingen dat alles wat je eigenlijk voor kerst wilt, dat jij dat bent.

Het heeft iets heel bevrijdends om voor een keer eens niet te moeten nadenken over wat mooi en hip is, maar om gewoon volledig over the top te gaan in knalkleuren voor de kerstversiering

Ook de televisiesector erkent de hang naar kitsch en nostalgie tijdens de feestdagen. “We kunnen simpelweg niet om de zeemzoete kerstfilms heen”, aldus een medewerker bij SBS Belgium dat instaat voor de zenders VIER, VIJF en ZES.

Alles uit de kast

Verwacht wordt dat dit jaar de kitsch nog een hoger niveau zal bereiken dan voorgaande jaren. Hoe harder, verwarrender en moeilijker de maatschappelijke realiteit, hoe dieper we worden doordrongen van die nostalgie. Is het toevallig dat net dit jaar het Rad van Fortuin van onder het stof wordt gehaald? Ik dacht het niet. Is het toevallig dat het modebeeld refereert aan de jaren negentig? Ook niet natuurlijk. Alles is op dit moment beter dan 2020 en 2021. Want dat de laatste twee jaar ietwat moeilijker verliepen dan anders, daar kunnen we het intussen wel over eens zijn. “Het waren zo’n verschrikkelijke jaren dat wij hebben besloten om in november al een kerstboom te zetten”, aldus stylist Erik Vernieuwe. Hij vormt samen met fotograaf Kris De Smedt de creatieve studio BURP. De foto’s, editorials en reclamecampagnes van BURP worden al weleens onder de noemer ‘kitsch’ gecatalogeerd. “Dat vinden we totaal geen probleem. Kitsch heeft wat mij betreft geen enkele negatieve connotatie. Het is geen kwestie van goede of slechte smaak, dat zijn begrippen waar we bewust ver van afblijven.

Het gaat er maar om wat je met die kitsch doet. In de juiste context kan kitsch net héérlijk zijn.” En Kerstmis is zonder twijfel zo’n context waarin het volledig gepermitteerd is alles uit de kast te halen. Bij Erik en Kris kun je dat zelfs letterlijk nemen. “Ik verzamel al sinds mijn tienerjaren allerhande soorten kerstversiering”, aldus Erik. “Er zit geen thema of rode draad in, het is echt een verzameling van alles en nog wat, vooral decoraties die we van op onze reizen hebben meegebracht: van kerstballen uit Canada tot decoraties in de vorm van hotdogs of een parmaham-kerstbal uit Italië. Dat alles geeft één grote kitschboom natuurlijk, heerlijk is dat. Voor ons is dat echt pure nostalgie, aan elke bal zit een mooie herinnering. Het zetten en decoreren van de kerstboom is echt een ding, een soort ritueel.”

Het over the top decoreren is een trend die ons vooral vanuit de Verenigde Staten bereikt, waar kerst nog veel meer dan hier synoniem is met een overdreven versierhype. “Ik vind heel die periode wel lachen, dat over-Amerikaanse gevoel voor decoratie kan ik wel smaken”, aldus Vernieuwe. “Ik ben bijvoorbeeld zeker niet van mening dat de strakkere Scandinavische bomen die vandaag zo hip zijn, dat die minder kitsch zouden zijn. Daar zitten ook figuurtjes in stro tussen. Maar geef mij dan toch maar eerder de CocaCola kerst.”

Alpaca in de boom

De kans is kortom groot dat we de vrijheid die we de afgelopen twee jaar hebben moeten afgeven, gaan claimen in de expressieve invulling van de kerstversiering. Een trend die bij het Belgische bedrijf Goodwill op algemeen gejuich wordt onthaald. Goodwill is de belangrijkste Belgische producent en verdeler van kerstdecoratie. De Goodwill-ballen prijken in etalages, boetieks en grootwarenhuizen over de hele wereld. Harrods in Londen is bijvoorbeeld vaste klant. Hun catalogus voor 2020 bulkt van de kitscherige decoraties: wat dacht je bijvoorbeeld van glazen koeien in de kerstboom, van een kerstman in hawaïhemd, van alpaca’s en opblaasfiguren in glas? Er zit dit jaar zelfs een eenhoorn in het gamma geïnspireerd op de kunstwerken van Koons. Kitsch wordt camp wordt opnieuw kitsch. Wie kan er nog volgen?