Boksen als therapie: “Het lichaam bevat veel kennis over hoe we er mentaal aan toe zijn”

Afrekenen met mentale problemen hoeft niet per se al ­pratend op de sofa, maar kan tegenwoordig ook in de ­boksring. Overweeg boksen als therapie: ‘De manier waarop iemand stoot, beweegt en incasseert, vertelt veel over hetgene waarmee die worstelt.’

Wie vorig jaar tv-programma Patiënt Pedro op Play 4 zag, kon er al mee kennismaken: in de ­documentaire ging presentator en tv-maker Pedro Elias op zoek naar de bron van zijn hypochondrie. Daarbij kwam hij in aanraking met boksen als therapie. In die nieuwe vorm van lichaamsgerichte therapie, ontwikkeld door psychiater Damiaan Denys en traumatherapeut Masja Otter, wordt boksen gebruikt als methode om zonder woorden heel snel en doelgericht tot bij de kern van een mentaal ­probleem te geraken.

De klacht waarmee Elias kwam aankloppen, was angst: al zijn hele leven lang werd hij geteisterd door een intense angst dat er zich in zijn lichaam ongemerkt een levensbedreigende ziekte aan het verspreiden was. Na een korte situatieschets werd Elias door Denys richting boksring gestuurd. De bedoeling daar: hem zowel fysiek als mentaal zo onder druk zetten dat zijn lichaam automatisch een angstreflex zou opwekken. Dat zou alle vermijdingsstrategieën blootleggen die hij door de jaren heen ontwikkeld had om het trauma of de moeilijke gebeurtenissen aan de oorsprong van zijn ­hypochondrie niet te hoeven voelen.

“Als je in een traumatische situatie terechtkomt, reageert je lichaam op een bepaalde manier”, legt Otter uit. “In een poging je veiligheid te garanderen, schakel je automatisch over op drie mogelijke modi: vluchten, vechten of bevriezen. Zeker als zo’n gebeurtenis zich vaak herhaalt, zorgt dat voor diep ingesleten patronen: een automatische cyclus van gedachten, gevoelens en lichamelijke reacties. Wil je die mentale klachten aanpakken, dan moet je de cirkel doorbreken.”

Dat laatste is exact wat Otter in de boksring voor elkaar probeert te krijgen. “Door cliënten uit de context van een veilige therapiekamer te trekken en hen oog in oog te zetten met een ex-bokskam­pioen bij de zwaargewichten, proberen we hun ­lichaam en brein zo te triggeren dat het automatisch in die vermijdende stressrespons schiet. De manier waarop cliënten bewegen, wegduiken of zich verweren, verraadt veel over hetgene waarmee ze ­precies worstelen. Het zegt ook veel over de vermijdende patronen die ze gebruiken om weg te blijven van hun pijnlijke herinneringen of emoties die aan de basis liggen van hun respons. Die patronen ga ik vervolgens opmerken en terug­koppelen naar de cliënt. Die kan dan op zoek naar diens onderliggende emoties om die diep te doorvoelen. Dat geeft ruimte om de automatische traumac­irkel te doorbreken, te corrigeren met nieuwe ervaringen, om zo uiteindelijk tot andere, meer helpende patronen te komen.”

Van bevriezen naar bewegen

Een van die cliënten is de 27-jarige Shanon: “Toen ik bij Masja terechtkwam, had ik er al jarenlange gesprekstherapie opzitten. In mijn jeugd werd ik misbruikt door een trainer, waardoor ik moeite had om grenzen aan te geven en voor mezelf op te komen. Toen ik oog in oog kwam te staan met bokser Eugène, die naast een voor mij ‘bedreigende’ man ook nog eens effectief een trainer was, werd mijn traumapatroon onmiddellijk geactiveerd: mijn lichaam bevroor. Ik gaf me volledig aan hem over en liet me consequent door hem in een hoek van de ring duwen.”

“Voor mezelf opkomen of me niet door hem naar achteren laten dwingen, was voor mij onmogelijk. Tijdens het misbruik was mijn lichaam immers ook niet in staat geweest om zichzelf te verdedigen. Daardoor leefde in mij de overtuiging dat ik niet machtig genoeg was om terug te duwen, of dat ik het niet waard was om voor mezelf op te komen. Onbewust belemmerden die gedachten mij ook in nieuwe relaties met mannen. Ik was het zo gewoon om slachtoffer van grensoverschrijding te zijn, dat ik mij nog voor er misbruik plaatsvond al zo gedienstig ging opstellen, dat ik wel vaak opnieuw slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag werd. Een patroon dat ik zelf helemaal niet opgepikt had, tot Masja opmerkte dat ik Eugène vrijwillig wel heel dichtbij liet komen. Waarom duwde ik niet sneller terug?”

“Dat inzicht maakte veel emotie los. Via een gerichte oefening – Masja gaf me de opdracht in het midden van de ring te gaan staan en me daar niet langer weg te laten duwen – slaagde ik er stap voor stap in wel opnieuw de regie over mijn lichaam en de controle over mijn grenzen in handen te nemen. Dat zorgde voor een krachtig gevoel: een eerste corrigerende ervaring die ik kon gebruiken om een nieuwe overtuiging over mezelf op te bouwen. Ik was heus wel krachtig genoeg om me te verzetten tegen de wil van anderen.”

“Dat laatste is precies waar het over gaat: negatieve ervaringen ophalen, om ze vervolgens te herschrijven“, duidt Otter. Op zich iets dat ook via gesprekstherapie kan: bijvoorbeeld door slachtoffers van misbruik die bevroren te vragen om zich voor te stellen hoe ze liever hadden gehad dat hun lichaam gereageerd had op het moment van het grensoverschrijdende gedrag. Omdat een cliënt die gedachte in de ring ook effectief in daden kan omzetten, is het effect extra groot.

Lichaam als toegangspoort

Als ons lichaam zo’n belangrijke rol kan spelen in de behandeling van mentale klachten, waarom maken dan niet meer psychotherapieën er gebruik van? “Dat is historisch zo gegroeid”, zegt Denys. “Psychotherapie ging lange tijd ervan uit dat mentaal lijden vooral in ons hoofd zat. Pas in de jaren tachtig, negentig zijn psychotherapeuten gaan beseffen dat er aan die cognitieve component een fysiek aspect vasthangt: gedachten en emoties nestelen zich ook in ons lichaam. Hoe je je voelt en wat je denkt, heeft een impact op je lichaam en omgekeerd. Belevingen in de vroege kinderfase, die bepalend zijn voor onze latere relaties, worden niet expliciet maar impliciet in het lichaam opgeslagen.Daardoor bevat het lichaam niet alleen veel kennis over hoe we er mentaal aan toe zijn, maar is het ook een goede tool om daar iets aan te veranderen.“

Een notie die binnen de westerse opvatting van psychotherapie steeds verder lijkt door te dringen. Enerzijds worden er steeds meer lichaamsgerichte therapieën ontwikkeld die er specifiek op gericht zijn mentaal lijden te verkleinen, door te werken met het lichaam – denk maar aan running-therapie, ademtherapie of danstherapie. Anderzijds is er een steeds groter bewustzijn rond de samenhang van lichaam en geest. “Decennialang heeft het leven van de westerse mens zich nagenoeg volledig op het hoofd gericht. Door die focus zijn we het contact met ons lichaam verloren. Aan de vraag naar lichaamsgerichte therapieën, maar bijvoorbeeld ook aan de populariteit van sporten als yoga of meditatie, merk je dat er toch een collectief verlangen op gang komt om het contact met dat lichaam te herstellen.”

Trauma zonder taal

“Soms werkt lichaamstherapie zoals boksen als therapie beter dan woorden”, zegt ook Denys. Ten eerste omdat mentaal lijden iets vrij abstracts is: het zit als een soort onbewuste kennis in je lichaam opgeslagen, waardoor het in woorden vatten soms moeilijk is. Vergelijk het met fietsen: je lichaam kan perfect tonen hoe dat moet, maar vraag iemand om uit te leggen hoe die activiteit precies in zijn werk gaat en dat is al veel lastiger.”

Voor mensen die kampen met trauma is gesprekstherapie zo mogelijk nog lastiger aangezien trauma in essentie niet talig is. Marc Van Steenkiste, traumatherapeut die in zijn groepstherapieën ook lichaamsgericht werk integreert, verduidelijkt dat. “Bij een traumatische gebeurtenis komen de emoties en indrukken zo hevig binnen dat ze in ons bewustzijn niet als een coherent verhaal worden opgeslagen, maar veeleer als een onsamenhangende verzameling brokstukken die diep lichamelijk verankerd zijn. Die ervaring uitdrukken in taal is soms moeilijk. Bovendien kunnen woorden op dat vlak ook dienen als rookgordijn: een middel van je rationele geest om de dingen waarover je vertelt toch niet te hoeven voelen. Maar dat is dus wel ­nodig als je die gebeurtenissen wilt verwerken.”

Dat klopt volgens ervaringsdeskundige Shanon. “Voor ik bij Masja terechtkwam, volgde ik al jarenlang gesprekstherapie. Bovendien studeer ik psychologie: ik begreep met mijn hoofd dus goed wat ik had doorgemaakt. Ik wist zelfs welke patronen zich daardoor in mijn gedrag genesteld hadden. Het weten en erover kunnen spreken was echter niet genoeg om er ook vanaf te geraken. Daarvoor was eerst die doorbraak in de ring nodig: ik moest het verdriet en de machteloosheid voelen die het misbruik in mij teweeg hadden gebracht, om ruimte te creëren om andere patronen te ontwikkelen.”

Rots in de branding

Om ervoor te zorgen dat een cliënt zich veilig genoeg voelt om al die verdoken emotie weer boven te halen, is als therapeut zelf rustig blijven essentieel. “Veel therapeuten zijn bang om met grote trauma’s te werken, net omdat ze die overspoeling vrezen. Maar die overspoeling is niet zo erg: dat maken mensen met trauma vaak mee. Het komt erop aan die herbeleving op termijn zo goed gereguleerd te krijgen dat cliënten de emotie kunnen beleven zonder uit het hier en nu te verdwijnen.“

Zowel Pedro Elias als Shanon benadrukken op dit vlak ook de kracht van een goede therapeut en een veilige connectie. “Al tijdens mijn allereerste sessie in de boksring lukte het mij voor het eerst om bij die rauwe, vroegkinderlijke emotie te geraken. Ik herinner me dat moment nog heel goed: ik brak, maar op een positieve manier. Dat gebeurde door de intensiteit van de therapie en de uitputting van het boksen, maar zeker ook omdat ik me van begin af aan heel veilig heb gevoeld bij Damiaan en Masja. Hun betrokkenheid en oprechte zorg om mensen die emotioneel lijden te helpen, maakte dat ik die emotie durfde toe te laten en mij er ook niet ongemakkelijk bij voelde”, vertelt Elias. “Mijn advies aan mensen die op zoek zijn naar hulp: zoek niet alleen naar een therapievorm die bij jou past, maar zeker ook naar een persoon met wie het klikt. Dat lijkt mij misschien nóg belangrijker.”

Meer lezen

Cultuur

Cultuur

Filosoof Tinneke Beeckman over haar aha-boek: “Dankzij Spinoza leerde ik mezelf en mijn relatie tot de wereld beter begrijpen”

Psycho & Relatie

Psycho & Relatie

Eenzaamheid als sluipmoordenaar: “Verbinding is het krachtigste antidotum tegen verdriet”

Psycho & Relatie

Psycho & Relatie

14 x signalen dat je stress hebt zonder dat je het weet

Door Hanne Vlogaert. Beeld: Burp.