De Wachtkamer: “Hoe bescherm ik mij best tegen tinnitus en hoe ga ik om met die fluittoon?”

Welkom in De Wachtkamer van Feeling, waar de designstoelen comfortabel zijn en het leesvoer uitstekend. Wij stellen jouw prangende gezondheids-vragen rechtstreeks aan een expert van dienst. Lea (32) is fervent muziekliefhebber, maar worstelt met tinnitus. Annick Gilles, diensthoofd van de TINTRA-tinnituskliniek van het UZA geeft raad.

De vraag van Lea: “Help, hoe ga ik om met tinnitus?”

Lea: “Al sinds m’n jeugd heb ik last van een fluittoon in de oren. Hoe ik het precies gekregen heb, weet ik niet zeker. Maar vermoedelijk hebben iets te veel luide feestjes en concerten zonder aangepaste gehoorbescherming er (helaas) iets mee te maken. Al heb ik de indruk dat ook stress- en nekklachten van invloed zijn: in stressvolle periodes lijkt de fluittoon luider en vice versa. Omdat ik wel graag concerten en festivals blijf bezoeken, vraag ik me af hoe ik me optimaal bescherm tegen de langdurige blootstelling aan geluid daar. Zijn oordoppen voldoende? En hoe leer ik beter omgaan met het voortdurende geluid in m’n oren? Eens het in mijn bewustzijn komt, kan het lastig zijn me er weer overheen te zetten. Vooral de angst voor ‘het geluid’ neemt dan best wat mentale ruimte in.”

Het antwoord van onze expert

Dr. Annick Gilles, diensthoofd audiologie op de Neus-Keel-Oor- en Hoofd-Halskunde van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen: “Om je efficiënt te beschermen tegen tinnitus én om beter te leren omgaan met een fluittoon die misschien al aanwezig is, is het eerst en vooral belangrijk om te begrijpen wat tinnitus precies is en hoe het veroorzaakt wordt. In feite is tinnitus niets meer of minder dan een geluid dat intern – door je eigen brein of lichaam – geproduceerd wordt en dat door niemand anders dan jijzelf kan worden waargenomen. Bij een kleine minderheid neemt tinnitus de vorm van lichaamseigen geluiden aan: ze gaan plots hun eigen hartslag waarnemen, het ruisen van hun bloed door de oren, hun ademhaling. In principe maken deze lichaamsfuncties bij iedereen een soort van ‘geluid’, maar net zoals onze huid niet de de hele dag detecteert dat we kleren om ons lijf hebben of schoenen aan onze voeten, filteren onze hersenen deze geluiden meestal simpelweg weg.

De meeste mensen lijden, net als Lea, aan de tweede vorm van tinnitus: een soort van fluit- of pieptoon of een variërende reeks van his-, tjilp- of bromgeluiden veelal ten gevolge van gehoorschade. Die gehoorschade kan ontstaan door ouderom – en dus door pure natuurlijke slijtage van ons gehoor, maar ook door blootstelling aan lawaai. Eigenlijk kan je ons gehoor bekijken als een verzameling aan tonen en frequenties waarvan de signalen die onze oren opvangen, één-op-één doorvloeien naar onze hersenen en daar worden herkend als een bepaald geluid. Als je gehoorschade oploopt, dan vallen een paar van die tonen of frequenties weg. Maar omdat je hersenen het wel altijd gewoon geweest zijn om voor deze frequenties signalen door te krijgen, kan het gebeuren dat ze het ‘gebrek’ voortaan zelf gaan invullen.

En dat is tinnitus: je hersenen die het gebrek aan geluidssignalen foutief gaan interpreteren en je daardoor net opzadelen met een permanente fluit- of pieptoon. Vandaar dat we die signalen soms ook ‘fantoomgeluiden’ noemen: de hersenen van iemand met tinnitus geven nog voortdurend signalen door voor frequenties of tonen die hij of zij in werkelijkheid niet meer kan horen. Net zoals iemand met een geamputeerd been of een weggenomen arm nog jeuk of pijn in die arm kan ervaren omdat z’n hersenen het wel altijd gewoon geweest zijn signalen door te krijgen van twee benen en twee armen.”

Kan er achteraf iets aan die fantoompijnen gedaan worden?

“Ja én nee: als je heel acuut gehoorschade hebt opgelopen – bijvoorbeeld door een luid concert of muziekoptreden zonder aangepaste gehoorbescherming – dan is er nog een kans dat de schade met behulp van een cortisonebehandeling beperkt kan worden, of zelfs helemaal weggenomen. Ook een bijkomende behandeling in de zuurstoftank kan extra ondersteunen.

Dat zit zo: bij elke vorm van gehoorschade worden de trilhaartjes in je binnenoor aangetast. Pas wanneer die aangetaste haartjes ook effectief afsterven, ontstaat permanente schade en is er kans op tinnitus. In de uren na de blootstelling aan overmatig lawaai zal je lichaam alles in het werk stellen om die aangetaste cellen alsnog te redden: in je binnenoor komen allerlei stoffen vrij die afsterving tegengaan. Het zijn precies die herstelstoffen en dat proces van recuperatie dat we met medicatie of met extra zuurstof kunnen ondersteunen.

Er snel bijzijn is wel de boodschap: eens het lichaamseigen herstelproces is afgerond – en er besloten is of de cellen en trilhaartjes al dan niet gered of afgestorven zijn – heeft extra stoffen toedienen om je lichaam hierbij te helpen geen zin meer. Je window of opportunity om eventuele schade nog goed te maken, loopt van een paar uur na de blootstelling tot maximum een tweetal weken na het concert. Nadien nog een behandeling opstarten heeft helaas geen zin, want dan heeft het herstel- of afsterfproces zich al lang voltrokken. Van dan af is de gehoorschade helaas permanent.”

Wat als cortisone en zuurstof te laat komen?

Wat niet wil zeggen dat er van dan af helemaal niks meer aan de tinnitus gedaan kan worden. De klemtoon van de behandeling zal dan gewoon anders komen liggen. Annick Gilles: “Net zoals de meeste mensen zich niet voortdurend bewust zijn van het geluid dat hun hart, hun ademhaling of bloedsdoorstroming maakt, zo kunnen ook mensen met tinnitus hun hersenen aanleren zich niet permanent bewust te zijn van de geluiden in hun oor. Zeker in het begin kan dat even moeilijk lopen, omdat de overgang van stilte naar een permantente fluittoon natuurlijk best opvallend is, en omdat de meeste patiënten zich daar zorgen over maken. Maar in veel gevallen zorgt cognitieve training er op termijn voor dat patiënten hun tinnitus door de dag niet meer opmerken, of het geluid zelfs helemaal tot onder de grens van hun bewustzijn wegwerken.

Het is pas wanneer patiënten zich overmatig zorgen maken over die fluittoon in hun oren – zich erover frusteren of angstig worden – dat er een neerwaartse spiraal kan ontstaan. Want: angst en frustratie zorgen er helaas niet alleen voor dat je vermoedelijk overmatig veel aandacht aan je tinnitus zal besteden, waardoor die vol in je veld van bewustzijn zit en het geluid sterker of meer aanwezig lijkt. De emotionele regio’s in onze hersenen houden ook nog eens verband met de regio’s waar de fantoomgeluiden gereguleerd worden.

Als je je door overbezorgdheid of emoties van angst heel fel toespitst op de hersenactiviteit die tinnitus tot stand brengt, geef je je hersenen onbedoeld ook het signaal dat die hersenactiviteit wel heel belangrijk is, en dus best zo lang mogelijk in stand gehouden wordt. Op die manier zorgt je ‘angst voor tinnitus’ er dus paradoxaal genoeg net voor dat die extra intens aanwezig zal blijven. Een efficiënte tinnitusbehandeling bestaat er dus vooral in die angst en bezorgdheid te reguleren, zodat je de fantoomgeluiden weer zo snel mogelijk kan laten voor wat ze zijn: aanwezig, maar daarom zeker niet consequent bewust en storend.”

Hoe hou je die ‘angst voor tinnitus’ onder controle?

“Om mensen daarbij te helpen, werken we in de TINTRA tinnitus-kliniek met twee technieken. Tijdens de Tinnitus Retraining Therapy en Cognitieve gedragstherapie leren patiënten begrijpen hoe oorsuizen ontstaat: hoe beter je weet hoe tinnitus in elkaar zit, en wat mogelijkheden zijn om het geluid voor jezelf weg te werken, hoe minder angst er is, en hoe minder last dus ook. Via geluidsverrijking wordt er gewerkt aan een soort gewenning: door het contrast met stilte minder groot te maken, trainen we het brein van tinnituspatiënten hopelijk zo, dat ze hun pieptoon in het gros van die geluiden minder snel bewust opmerken. Daarnaast krijgen patiënten handvaten aangereikt om beter om te gaan met de emotionele en lichamelijke reacties die tinnitus oproept.

Eigenlijk komt het erop neer dat patiënten zichzelf ervan moeten overtuigen dat het oorsuizen geen reden is tot paniek, en dat het geluid eigenlijk ook helemaal niet hinderlijk is. Mochten patiënten daar toch moeilijk uitraken, dan proberen we via de cognitieve gedragstherapie te begrijpen hoe hun negatieve gedachtencirkeltje precies in elkaar zit: waar zijn patiënten precies bang voor, wat stoort hen meest en wat hebben ze nodig om die angst en stress een beetje van zich af te zetten?

Naast de emotionele stress die tinnitus op die manier kan veroorzaken, oefenen ook externe vormen van stress trouwens meestal een invloed uit op oorsuizen. Niet alleen zet stress zich vaak fysiek vast in je nek en schouders, wat tinnitus kan verergeren. Langdurige stress zorgt er vaak ook voor dat de emotionele regio’s in je hersenen feller geactiveerd worden, of zelfs uitgeput raken, waardoor ze minder opgewassen zijn tegen de tinnitus. Ben je al overmatig gestresseerd, angstig of lichtjes depressief, dan verlaagt dat ook je mentale weerbaarheid om je te verzetten tegen de fantoomgeluiden: merkte je die eerst zo goed als niet op, dan zou het kunnen dat angst nu meer angst in gang zet, waardoor tinnitus nu plots wel een probleem wordt.

Op die manier kan tinnitus ook een goeie graadmeter zijn voor je mentale weerbaarheid: speelt het geluid op, dan wil dat waarschijnlijk zeggen dat je op je reserves zit en dat het dringend tijd is om rust en ontspanning in te bouwen. Vandaar ook dat counseling vaak een belangrijk onderdeel van onze behandeling uitmaakt: soms is het nodig om eerst die weerbaarheid en veerkracht van patiënten weer op peil te krijgen, om daarna pas de tinnitus onder controle te krijgen.”

Zoek je best een stille omgeving op als je tinnitus hebt?

“Omdat we door de dag meestal druk genoeg bezig zijn met werken, boodschappen doen, de kinderen naar school brengen enzovoort, merken veel patiënten hun tinnitus dan vanzelf niet meer op. Pas als ze ’s avonds uitgeteld in de zetel neerploffen en eindelijk tijd hebben voor ontspanning, kan het lastiger zijn. Dan valt ‘het geluid’ plots wel binnen, en dát is natuurlijk vervelend. Lukt het je dan niet vanzelf om je weer over je tinnitus heen te zetten, dan kan afleiding een oplossing zijn.

Voor sommige patiënten zijn witte ruis-apps of -toestellen een oplossing, omdat die de stilte doorbreken. Anderen lossen dat dan weer liever op met een achtergrondmuziekje, of gaan sporten of kijken tv om zich te ontspannen. Regels om aan vast te houden zijn er niet, behalve eentje misschien: doe gewoon wat werkt voor jou en waar jij je goed bij voelt, want dat werkt nog altijd het best. Heb je geen afleiding nodig, ook prima: mensen die helemaal oké zijn met hun tinnitus, hebben hun ‘piep- of fluittoon’ meestal gewoon aanvaard als hun ‘nieuwe normaal’ of hun ‘nieuwe stilte’ en vinden het prima om daarnaar te luisteren.

Wat je zeker niét mag doen, is je leven laten bepalen door de tinnitus of je er te zeer aan gaan aanpassen: “Sommige patiënten gaan te luide omgevingen vermijden of passen voor etentjes met vrienden omdat ze de gesprekken daar toch niet meer volledig kunnen volgen, maar dat is dus geen goed idee. Niet alleen zorg je er dan voor dat je hersenen minder prikkels binnenkrijgen, waardoor ze ook steeds minder informatie moeten verwerken en zo vermoedelijk sneller aftakelen, je wordt er vast ook niet gelukkig van. Ons advies daar luidt dan ook: merk je gehoorschade op die je hindert om gesprekken te volgen, wacht dan ook niet te lang om actie te ondernemen. Voor sommige mensen kan een hoortoestel deel van de oplossing zijn: zo’n toestel ondersteunt immers niet alleen je gehoor, waardoor je weer beter gesprekken kunt volgen. In sommige gevallen onderdrukt het ook de tinnitus: doordat je hersenen terug meer natuurlijke geluiden binnenkrijgen, hebben ze minder de neiging die zelf aan te maken.”

Moeten muziek- en concertliefhebbers hun hobby beter achterwege laten?

“Geniet je van de festivalzomer, blijf dat dan gewoon doen, maar: zorg wel voor de juiste bescherming. Iets dat uiteraard belangrijk is voor iedereen, maar omdat mensen die al tinnitus opliepen duidelijk gevoelig zijn voor geluid, voor hen misschien nog des te meer. Wat gepaste bescherming betreft, zou ik altijd gaan voor op maat gemaakte oordoppen: tijdens het maken van de oordop wordt een soort van plasticine in je oor gespoten die uithardt en op basis daarvan wordt een oordop gemaakt die exact op jouw maat is.

Daardoor zitten dit soort oordoppen meestal niet alleen comfortabeler dan andere – waardoor je ook meer geneigd zal zijn ze consequent te dragen – ze zijn ook betrouwbaarder. De perfecte pasvorm laat immers geen ruimte voor ongewenste geluiden om alsnog je oor binnen te dringen. Bovendien worden op maat gemaakte oordoppen bij productie specifiek getest op lekkage, waardoor het de enige vorm van gehoorbescherming is die je honderd procent veiligheid garandeert.”

“Andere oordoppen werken ook, maar daar weet je nooit zeker of ze je oor wel helemaal afsluiten. Bovendien is de muziekbeleving vaak ook anders en dat heb je bij speciaal op maat gemaakte muziekoordoppen niet: die bevatten een speciale filter die alle tonen en frequenties op eenzelfde manier dempt, waardoor er niks aan kwaliteit verloren gaat. Je zal de muziek uiteraard zachter horen, maar niet anders. Als muziekliefhebber toch ook niet onbelangrijk. Hoe je weet wanneer het precies tijd is om je oordoppen in te doen? Daar heb ik een eenvoudige regel voor: merk je dat je op één meter afstand van je gesprekspartner plots moet beginnen roepen om elkaar nog te verstaan, dan overschrijdt het omgevingsgeluid waarschijnlijk de toegestane hoeveelheid decibel om schade op te lopen.

Met aangepaste oordoppen hoef je op muziekevenementen trouwens geen angst te hebben voor schade: alle Belgische concertzalen en festivals moeten zich houden aan een maximumvolume van honderd decibel. Doorgaans wordt er gerekend dat we in een omgeving van 80 decibel zo’n acht uur per dag en vijf dagen per week zouden moeten kunnen doorbrengen zonder gehoorschade op te lopen. Wie op een concert of festival dus consequent rondloopt met oordoppen die filteren tot 85 of 90 decibel, zit wel safe voor een aantal uur. Natuurlijk blijft gezond verstand altijd geboden: vlak naast de muziekbox gaan staan is misschien niet het beste idee, want daar ligt het aantal decibel natuurlijk wel iets hoger. Je oordoppen om de vijf minuten uit je oor halen om een babbeltje te maken met je buurman ook niet.

Uit angst extra schade op te lopen, overmatig oordoppen gaan gebruiken en die bijvoorbeeld ook dragen op je werk, in een leslokaal of in de trein, is trouwens géén goed idee: zo loop je het risico je brein op termijn overgevoelig te maken voor geluid.”

Nog meer weten over gehoorschade en tinnitus of nood aan meer tips om om te gaan met de fluittoon in je oren? Lees dan zeker ook ‘(h)OREN(dol)?! Alle antwoorden op je vragen over tinnitus’ van Annick Gilles. Voor € 25 te koop bij uitgeverij Garant. Voor intensievere begeleiding bij tinnitus en gehoorschade: maak een afspraak bij de TINTRA-tinnituskliniek van het UZA.

Meer gezond: